فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۴۵] حکم بردن کودکان به مسجد

س: بعضی از نمازگزاران که به مسجد می‌روند بچه‌ی کوچک خود را نیز به مسجد می‌برند، این بچه‌‌ها که به سن تشخیص نرسیده‌اند و نماز خواندن نیز بلد نیستند همراه نمازگزاران در صف می‌ایستند و چه بسا موجب تشویش سایر نمازگزاران می‌شوند؛ حکم این مسئله چیست؟ به اولیای این کودکان چه توصی‌های دارید؟

ج: از نظر من کودکانی که باعث تشویش سایر نمازگزاران می‌شوند بردن آن‌‌ها به مسجد جایز نیست؛ زیرا این کار موجب آزار مسلمانانی می‌شود که می‌خواهند فرضی از فرایض الله را انجام دهند؛ ‌پیامبر اکرم ج هنگامی که برخی از یارانش را در حال نماز خواندن دید و صدای قرائت آن‌‌ها را شنید گفت: «لاَ يَجْهَرَنَّ بَعَضُكُمْ عَلَي بَعْضِكُمْ فيِ الْـقِراءة» [۷۲۷]. «برخی از شما قرائت‌تان را بر، برخی دیگر بلند نکنید».

در حدیث دیگری آمده است: «لاَ يُؤْذِيَنَّ بَعْضُكُمْ بَعْضَاً» [۷۲۸]. «برخی از شما برخی دیگر را آزار ندهد».

بنابراین هر عملی که موجب اذیت و آزار نمازگزاران بشود انجام آن ناجایز است؛ پس نصیحت من به اولیاءاین است که کودکانشان را با خود به مسجد نبرند و آن‌‌ها را همان‌گونه که پیامبر ج راهنمایی کرده راهنمایی کنند، در آن‌جا که ایشان ج فرمودند: «مُرُوا أبْنَاءََکمْ بِالصّلاَة لِسَبْعٍ واضْرِبُوْهُمْ عَلَيْهاَ لَعِشْرٍ» [۷۲۹]. «فرزندانتان را هنگامی‌که هفت ساله می‌شوند به خواندن نماز دستور دهید- و اگر نخواندند- در ده سالگی آن‌‌ها را بزنید».

بنده همین‌طور به اهل مسجد توصیه می‌کنم که در مورد کودکانی که آمدن آن‌‌ها به مسجد مشروع است سعه‌ی صدر داشته باشند و بر آن‌‌ها سخت نگیرید و جایی را که کودک به آن سبقت گرفته در اختیار او قرار دهند، زیرا هر‌کس که زودتر جایی را در اختیار بگیرد به آن‌جا حق‌دارتر است خواه کودک باشد و یا بالغ، پس قرار دادن کودکان در جای مخصوصی از صف و تصرف کردن جای او ضرر‌های زیادی دارد؛ از جمله:

- تضییع حق آن‌ها، چه هر‌کس که به چیزی زودتر از سایر مردم برسد به آن حق دارتر است.

- این کار باعث می‌شود که کودک عقد‌های بار بیاید و همیشه بغض و کینه‌ی کسی را که جایش را تصرف می‌کند به دل بگیرد.

- سبب می‌شود که کودک از رفتن به مسجد نفرت پیدا کند.

- این کار باعث می‌شود که بچه‌‌ها در یک‌ جا جمع شده و به بازی‌ مشغول شوند و بر اهل مسجد تشویش ایجاد کنند، در صورتی که اگر در میان مردم بزرگ‌سال قرار بگیرند چنین حرکاتی از خودشان نمی‌دهند.

اما آنچه که برخی از علما ذکر کرده‌اند مبنی بر این‌که کودک از جایش بلند کرده می‌شود و در آخر صف و یا آخرین صفِ مسجد قرار داده می‌شود، قولی مرجوح است؛ این علما از حدیث «لِيلِني منكم أولُو الأحْلام والنُّهَي» [۷۳۰] استدلال کرده‌اند.

ولی باید گفت که فتوای این علماء مرجوح و معارض با حدیثی است که رسول الله ج در آن فرمودند: «مَنْ سَبَقَ إلَي مَالَمْ يَسْبِقْهُ الْـيه أحَدٌ فَهُو أحَقُّ بِهِ» [۷۳۱]. «هرکس به چیزی سبقت بگیرد که کسی دیگر به آن سبقت نگرفته آن شخص بدان چیز حق‌دارتر است».

استدلال این دسته از علما بوسیله‌ی حدیث «لَيِلِنِي مِنكُم..». کامل نیست؛ زیرا از این حدیث استنباط می‌شود که رسول الله ج صاحبان عقل و خرد را به پیشی گرفتن تشویق نموده تا به پیامبر ج نزدیک بشوند، چون آن‌‌ها نسبت به کودکان به فقه و علم رابطه‌ی‌ نزدیکتری داشتند و برای حفظ دیده‌‌ها و شنیده‌‌های خود از پیامبر ج مطمئن‌تر بودند. نکته‌ی دیگر این‌که پیامبر ج در این حدیث نفرمود که (جز صاحبان عقل و خرد به من نزدیک نشوند) و اگر چنین می‌فرمود آنگاه استدلال این علما به جا بود، لیکن صیغ‌های که در حدیث آمده، امر به صاحبان خرد است که زودتر بیایند و به پیامبر ج نزدیک بشوند.

شیخ ابن عثیمین – فتاوای اسلامیه (۲/۸، ۹)

[۷۲۷] «موطا مالک» ۱/۸۰ (۱۷۷)، احمد (۴/۳۴۴)، نسائی در «الکبری» (۸۰۹۱)، بیهقی در «الکبری» (۴۴۸۰)- از حدیث بیاضی س. صاحب (مجمع الزوائد) (۲/۲۶۵) گفته است: «این حدیث را امام احمد روایت کرده و رجال آن رجال صحیح است» (۲/۲۶۵). [۷۲۸] ابوداود (۱۳۳۲)، نسائی در «الکبری» (۸۰۹۲)، عبدالرزاق در «مصنف» (۴۲۱۶)، حاکم در «مستدرک» ۱/۳۱۱ (۱۱۶۹). حاکم این حدیث را تصحیح کرده و امام ذهبی در این زمینه با وی موافق است. -از حدیث ابوسعید خدری س -. [۷۲۹] مسند احمد (۲/۱۸۷،۱۸۰)، ابوداود (۴۹۵)، ترمذی (۴۰۷). امام ترمذی گفته است: «حدیث حسن صحیح». آلبانی در صحیح ابوداود آن‌را تصحیح کرده است (۴۶۶). [۷۳۰] مسلم (۴۳۲). [۷۳۱] ابوداود (۳۰۷۱)، طبرانی در «الکبیر» (۸۱۴). بیهقی در «الکبری» (۱۱۶۱۷،۱۱۶۱۶،۱۱۵۵۹) و ضیاء مقدسی در «المختارة» (۱۴۳۴). حافظ ابن حجر در «الإصابه» آن‌را حسن قرار داده است. ۱/۶۷ (۱۴۵).