فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۴۱] حکم تأخیر ادای زکات بنا بر عذری

س۱: حکم کسی که بخشی از زکات ثروتش را به دلیل زیاد بودن آن به تأخیر می‌اندازد، چیست؟

ج: بر انسان واجب است که به ادای زکات مال خودش زود اقدام کند، چون زکات مانند وام است. مشخص است که تعلل و کوتاهی در ادای زکات ظلم است. انسان نمی‌داند که چه وقت مرگ به سراغش می‌آید، شاید بمیرد و این وام بر گردن او باقی خواهد ماند. پس بر او واجب است که به ادای زکات مبادرت بورزد و آن را به تأخیر نیندازد. ولی اگر بنا بر عذری آن را به تأخیر‌انداخت، گناهی متوجه او نمی‌شود.

شیخ ابن عثیمین – مجموعه فتاوی و رسائل (۱۸/۲۹۵) – ف (۲۱۰)

س۲: به اطلاع شما می‌رسانم که بنده – الحمد لله – فردی ثروتمند هستم و در پایان سال به قدری ثروت جمع می‌کنم که از حساب و کتاب خارج است. من مدت زمانی جهت حساب و کتاب مقدار زکات اموالم را تعیین می‌کنم و بعد از مشخص شدن میزان دقیق آن، آن را طی چندین نوبت در خلال سال بعد، بین ناداران، مستمندان و نیازمندان زکات تقسیم می‌کنم؛ این کار را با دقت فراوان انجام می‌دهم، تا جایی که برای پیدا کردن مستحقان و بررسی احوال آن‌‌ها افراد خاصی می‌گمارم، به گون‌های که هنوز سال بعد به پایان نرسیده مال مخصوص زکات بین نیازمندان تقسیم شده و تمام می‌شود. بفرمایید که آیا عمل مذکور جایز است؟ خصوصاً این که انگیره‌ی من از تأخیر زکات و عدم ادای آن در یک دفعه این است که بنده بعد از پایان سال فرصتی نیاز پیدا می‌کنم که میزان زکات اموالم را به دقت، حساب نمایم و نیز می‌خواهم در مورد مستحقان و ناداران اطلاعات کافی به دست بیاورم و این کار زمان می‌برد.

ج۲: این کار اشکالی ندارد؛ چون بسیاری از فقرا به محض این که پول زکات به آنان داده شود بلافاصله آن را خرج می‌کنند. چه بسا در خرج و مخارج، فضول خرجی می‌کنند و گاهی اشیای غیر ضروری می‌خرند و حتی با ثروتمندان رقابت می‌نمایند، سپس آنچه که در اختیار دارند تمام می‌شود و در ادامه‌ی سال سر بارِ مردم می‌شوند و گدایی را شغل خود قرار می‌دهند. ولی اگر پول زکات به صورت تدریجی ماهانه یا نصف سال تقسیم شود، نیاز‌های ناداران برطرف شده و دچار گدایی و شدت فقر نمی‌شوند. ناگفته نماند که با تأخیر و تقسیم زکات به صورت تدریجی می‌توان خوب فکر کرد و آن را به نیکویی میان مستمندان تقسیم نمود. خصوصاً اگر اشخاصی جهت جستجو و پیدا کردن مستحقان تعیین گردند و به دقت آن‌‌ها را شناسایی کنند.

همچنین اگر تأخیر زکات به خاطر حساب و کتاب ثروت و دقت و بررسی مقدار زکات و احتیاط در ادای آن باشد اشکالی ندارد، ولی تأخیر نباید اکثریت سال را در بر گیرد و میزان مقدار واجب کم شود.

شیخ ابن جبرین – از گفتار و املای ایشان