فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۸] اهداف و انواع جهاد در راه الله

س: مقصود از جهاد چیست؟

ج: جهاد بر دو نوع است: جهاد طلب و جهاد دفاع و مراد از هر دو: تبلیغ دین الله و دعوت مردم به‌سوی او تعالى و نجات بندگان از تاریکی‌‌ها به نور و اعتلاء دین الله در زمین است تا دین، ‌همه‌اش برای الله باشد کما این که الله تعالی در کتاب مبارکش و در سوره انفال می‌فرماید: ﴿وَقَٰتِلُوهُمۡ حَتَّىٰ لَا تَكُونَ فِتۡنَةٞ وَيَكُونَ ٱلدِّينُ كُلُّهُۥ لِلَّهِ﴾ [الأنفال: ۳۹]. «با آنان پیکار کنید تا فتن‌های باقی نماند و دین خالصانه از الله گردد».

در سوره توبه می‌فرماید: ﴿فَإِذَا ٱنسَلَخَ ٱلۡأَشۡهُرُ ٱلۡحُرُمُ فَٱقۡتُلُواْ ٱلۡمُشۡرِكِينَ حَيۡثُ وَجَدتُّمُوهُمۡ وَخُذُوهُمۡ وَٱحۡصُرُوهُمۡ وَٱقۡعُدُواْ لَهُمۡ كُلَّ مَرۡصَدٖۚ فَإِن تَابُواْ وَأَقَامُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتَوُاْ ٱلزَّكَوٰةَ فَخَلُّواْ سَبِيلَهُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِيمٞ٥﴾ [التوبة: ۵]. «هنگامی که ماه‌های حرام پایان گرفت، مشرکان (عهد شکن) را هر کجا یافتید، بکشید و بگیرید و محاصره کنید و در همه‌ی کمین گاه‌ها برای آنان به کمین بنشینید. اگر توبه کردند، نماز خواندند و زکات دادند راه را برای آنان باز گذارید. بی‌گمان الله، دارای مغفرت فراوان و رحمتِ گسترده (برای همه‌ی بندگان) است».

آیات زیاد دیگری نیز در این باره وجود دارد.

رسول الله ج فرمودند: «أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاسَ حَتَّى يَشْهَدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّـهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّـهِ، وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ، وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ؛ فَإِذَا فَعَلُوا ذلك عَصَمُوا مِنِّي دِمَاءَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ إِلَّا بِحَقِّ الإسلام، وَحِسَابُهُمْ عَلَى اللَّـهِ». «مأمور شده‌ام با مردم بجنگم تا این که شهادت دهند که معبود برحقی جز الله نیست و این که محمد ج رسول اوست و نماز را به پای دارند و زکات را بپردازند، زمانی که این کار‌ها را انجام دادند خون‌‌ها و مال‌‌های خود را از من محفوظ داشته‌اند؛ مگر به حق اسلام، و سر و کارشان با الله است» [۱۰۹۳].

در صحیحین از ابو هریره س روایت است که رسول الله ج فرمود: «أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاسَ حَتَّى يَشْهَدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّـهُ وَأَنِّي رسول الله؛ فَإِذَا قَالُوهَا عَصَمُوا مِنِّي دِمَاءَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ إِلَّا بِحَقِّهَا وَحِسَابُهُمْ عَلَى اللَّـهِ».«مأمور شده‌ام با مردم بجنگم تا شهادت دهند که معبود برحقی جز الله نیست و من رسول اویم، چنانچه این را گفتند، خون‌‌ها و مال‌شان را از من محفوظ داشته‌اند؛ مگر به حق آن و حساب‌شان با الله‌تعالى است» [۱۰۹۴].

در صحیح مسلم نیز از او روایت شده که گفت: «أمرت أن أقاتل الناس حتى يقولوا لا إله إلا الله ويؤمنوا بي وبما جئت به» [۱۰۹۵]. «رسول الله ج فرمودند: مأمور شده‌ام با مردم بجنگم تا این که بگویند: جز الله هیچ معبود بر حقی نیست و به من و به آن چه آورده‌ام ایمان آورند».

در صحیح مسلم نیز از طارق اشجعی س روایت است که رسول الله ج فرمود: «من وَحَّدَ الله تعالى وكفر بما يعبد من دونه حَرُمَ مالُه ودمُهُ وحسابه على الله» [۱۰۹۶]. «هرکس به وحدانیت الله ایمان داشته باشد و به آن چه غیر از الله عبادت می‌شود کفر ورزد مال و خون خود را حفظ کرده است و حساب او با الله است».

در این باره احادیث زیادی وجود دارد. این آیات و احادیث آشکارا بیانگر وجوب جهاد با کفار و مشرکان است؛ البته بعد از رساندن پیام و دعوت اسلامی به آنان و اصرارشان بر کفر؛ تا تن‌‌ها الله‌ تعالی را عبادت کنند و به پیامبرش محمد ج پیروی نمایند، بازگردند. قطعاً ریختن خون و تصرف اموال‌شان ممنوع نخواهد شد؛ مگر بعد از آن که بدین صورت ایمان بیاورند. همه‌ی این‌‌ها جهاد طلب و جهاد دفاع را در بر می‌گیرد. تن‌‌ها کسانی‌که ملزم به پرداخت جزیه می‌شوند با توجه به شرایط و اهلیت آن‌‌ها از این قاعده استثنا هستند.

الله‌تعالى می‌فرماید: ﴿قَٰتِلُواْ ٱلَّذِينَ لَا يُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ وَلَا بِٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَلَا يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ ٱللَّهُ وَرَسُولُهُۥ وَلَا يَدِينُونَ دِينَ ٱلۡحَقِّ مِنَ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ حَتَّىٰ يُعۡطُواْ ٱلۡجِزۡيَةَ عَن يَدٖ وَهُمۡ صَٰغِرُونَ٢٩﴾ [التوبة: ۲۹]. «با کسانی از اهل کتاب که به الله، و به روز جزا (چنان که شاید و باید) ایمان ندارند و چیزی را که الله (در قرآن)‌و فرستاده‌اش (در سنت) تحریم کرده‌اند حرام نمی‌دانند، و آیین حق را نمی‌پذیرند، پیکار و کارزار کنید تا زمانی‌که خاضعانه به اندازه توانایی، جزیه را بپردازند».

از رسول الله ج ثابت است که از مجوسی‌‌ها جزیه گرفتند. طبق نصوص، ثابت است که سه گروه از کافران یعنی: یهود، نصاری و مجوس ملزم به پرداخت جزیه شدند. در وقت توانایی مسلمانان واجب است که با کفار بجنگند و با آنان جهاد نمایند تا مسلمان شوند و یا از سر تسلیم جزیه بدهند. امّا درباره‌ی دیگران غیر از این‌‌ها طبق قولی از علما باید با آن‌‌ها جهاد ‌کنند تا اسلام آورند؛ زیرا رسول الله ج با اعراب جنگید تا گروه گروه اسلام آوردند و از آن‌‌ها جزیه نگرفت. اگر دریافت جزیه درست می‌بود تا خون‌‌ها و مال‌های‌شان را با آن حفظ نمایند برایشان بیان می‌کرد. چنانچه این امر اتفاق می‌افتاد حتماً نقل می‌شد. اما برخی از علما با استناد به حدیث مشهور بریده که در صحیح مسلم [۱۰۹۷] موجود است، گرفتن جزیه از همه‌ی کفار را جایز می‌دانند. البته بیان دلایل و حل این مسئله و اختلافات آن در کتاب‌‌ها و مباحث دانشمندان وجود دارد. کسی‌که در پی‌آن باشد می‌تواند به‌آن‌جا مراجعه نماید. از میان کفار، زنان، کودکان و سالمندان و امثال آن‌‌ها که اهل جنگ نیستند و در آن شرکت نداشته‌اند استثناء هستند و نباید با آنان جنگید؛ ولی‌اگر کسی‌از این‌‌ها در جنگ شرکت کرد، یا آن‌‌ها را با فکر و نظر خود یاری‌داد، طبق ادله‌ی شرعی، باید با او جنگید.

شیخ ابن باز- از رساله (فضل جهاد ومجاهدین) ص، (۱۲، ۱۵)

[۱۰۹۳] متفق علیه: بروایت ابن عمر بخاری (۲۵) مسلم (۲۲). [۱۰۹۴] بنحوه فی مسلم (۲۱). [۱۰۹۵] به تخریج حدیث پیشین مراجعه شود. [۱۰۹۶] مسلم (۲۳). [۱۰۹۷] مسلم (۱۷۳۱).