فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۳۳] آیا تشخیص پزشکان در مورد بچه ای که در شکم مادر است با آیات قرآن تعارض دارد؟

س: خداوند متعال می‌فرماید: ﴿إِنَّ ٱللَّهَ عِندَهُۥ عِلۡمُ ٱلسَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ ٱلۡغَيۡثَ وَيَعۡلَمُ مَا فِي ٱلۡأَرۡحَامِۖ وَمَا تَدۡرِي نَفۡسٞ مَّاذَا تَكۡسِبُ غَدٗاۖ وَمَا تَدۡرِي نَفۡسُۢ بِأَيِّ أَرۡضٖ تَمُوتُۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرُۢ٣٤﴾ [لقمان: ۳۴]. «آگاهی از فرارسیدن قیامت ویژهء خداست، و او است که باران را می‌باراند، و مطلع است از آنچه در رحم‌های (مادران) است، و هیچکسی نمی‌داند فردا چه چیز به دست می‌آورد، و هیچکسی نمی‌داند که در کدام سرزمینی میمیرد. قطعاً خدا آگاه و باخبر است».

این آیه بیانگر این مطلب است که خداوند به آنچه در شکم مادران است آگاه است.

بین من و یکی از دوستانم در مورد مفهوم این آیه بحثی در گرفت. او به من گفت: علم جدید و پزشکان به شناخت جنین و آنچه در رحم زن است دست یافته‌اند و می‌دانند که جنین پسر است یا دختر، پزشکان با کمک دستگاه از این امر مطلع می‌شوند به او گفتم: خداوند متعال می‌گوید: «وَيَعْلَمُ مَا فِي الْـأَرْحَامِ». «و مطلع است از آنچه در رحم‌های (مادران) است». آیا معنی آیه این است که علم، نمی‌تواند آنچه را که در رحم است کشف کند؟ یا آیه تفسیری دیگر دارد؟

ج: در احادیث صحیح ثابت است که کلید‌‌های غیب پنج تا هستند که جز خدا کسی آن را نمی‌داند، آن پنج مورد در آیه مذکور ذکر شده‌اند، از آن جمله حدیثی که بخاری از عبدالله بن عمر ل روایت می‌کند که پیامبر ج فرمود: «مَفَاتِيحُ الْـغَيْبِ خَمْسٌ لَا يَعْلَمُهُنَّ إِلَّا اللَّـهُ». «کلید‌‌های غیب پنج تا هستند که کسی جز خدا آن را نمی‌داند: ﴿إِنَّ ٱللَّهَ عِندَهُۥ عِلۡمُ ٱلسَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ ٱلۡغَيۡثَ وَيَعۡلَمُ مَا فِي ٱلۡأَرۡحَامِۖ وَمَا تَدۡرِي نَفۡسٞ مَّاذَا تَكۡسِبُ غَدٗاۖ وَمَا تَدۡرِي نَفۡسُۢ بِأَيِّ أَرۡضٖ تَمُوتُۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرُۢ٣٤﴾ [لقمان: ۳۴]. «آگاهی از فرارسیدن قیامت ویژهء خداست، و او است که باران را می‌باراند، و مطلع است از آنچه در رحم‌های (مادران) است، و هیچکسی نمی‌داند فردا چه چیز به دست می‌آورد، و هیچکسی نمی‌داند که در کدام سرزمینی میمیرد. قطعاً خدا آگاه و باخبر است».

معنی آیه این است که خداوند علم زمان فرا رسیدن قیامت را پنهان نگه داشته و آن را فقط هنگام فرا رسیدن قیامت آشکار می‌کند، و هیچ پیامبر و فرشت‌های از زمان وقوع قیامت آگاه نیست، و خداوند نشانه‌‌های آن را بیان کرده است. نزول باران و زمان آن را جز خدا کسی نمی‌داند، اما کارشناسان هوا شناسی زمان بارش باران را به صورت تقریبی با آمدن نشانه‌‌های آن تخمین می‌زنند. همچنین آگاهی از آنچه در رحم است، کیفیت آفرینش و عدم رشد و بقا و تمام مدت آن، زنده ماندن و مردن و سلامتی و ناقص شدن آن را فقط خدا می‌داند. قبل از قرار گرفتن جنین در رحم، خداوند آینده آن را می‌داند، اما انسان‌‌ها به وسیله اسبابی که خداوند در اختیارشان قرار داده به پسر یا دختر بودن، سالم یا ناقص بودن آن پی می‌برند، اما بدون استفاده از اسباب نمی‌توانند به چنین علم و دانشی دست یابند، آگاهی آن‌‌ها شامل همه آنچه در رحم می‌گذرد نیست بلکه بعد از آن که خداوند به فرشته دستور می‌دهد که جنین را تصویرگری نماید، اطلاعاتی اجمالی با احتمال خطا بوسیله اسباب در مورد آن به دست می‌آورند.

مورد سوم: این که انسان از فردای خود خبر ندارد و نمی‌داند که چه می‌کند و چه چیزی در انتظارش است بلکه فقط الله تعالى از آینده‌ی آدمی با خبر است. حال ممکن است انسان‌‌ها به طور اجمالی امید سود یا ضرری را داشته باشند که این امید آن‌‌ها را به تلاش و تکاپو وا دارد و یا از ترس ضرر‌های احتمالی از برخی کار‌ها دست بکشند، همه این اقدامات براساس نشانه‌‌ها و شرایطی است که آن را مد نظر دارند و این علم نامیده نمی‌شود. همچنین کسی نمی‌داند که در کجا می‌میرد، فقط خداوند تفاصیل این قضیه را می‌داند، چون خداوند از کمال علم و آگاهی برخوردار است و بر همه امور احاطه دارد. خلاصه اینکه علم خداوند از خود اوست و از کسی یا چیزی دیگر آن را به دست نمی‌آورد، علم و آگاهی خدا منوط به اسباب و تجربه نیست، بلکه خداوند آنچه را شده و آنچه را که می‌شود می‌داند، هیچ ابهامی در علم الهی نیست، بلکه علم الهی همه کائنات را به صورت تفصیلی در بر می‌گیرد.

و بالله التوفیق، و صلی الله علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم.

اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة و الافتاءمن

کتاب (الفتاوی المتعلقة بالطب...)، ص (۲۸۸، ۲۹۱).