[۳] کیفیت طهارت مریض
در طی نام‌های که به «کمیته دایم افتا» ارسال گردیده آمده است که بعضی از بیماران در بیمارستآن‌‌ها کیفیت ادای نماز و کیفیت وضو گرفتن در حالت ناتوانی و بیماری را نمی‌دانند، لطفاً فتوای مفصلی در مورد احکام وضو و نماز مریض ارائه دهید.
ج: «کمیته دایم افتا» پس از تحقیق و بررسی اینگونه پاسخ داد:
اول: وضو گرفتن مریض:
۱- مریض، مانند فرد سالم باید از ناپاکی اصغر (بی وضوئی) و ناپاکی اکبر (جنابت) با آب، طهارت نماید.
۲- باید قبل از وضو با آب استنجا کند، و یا با سنگ و آنچه به جای آن است خودش را تمیز کند. استنجا گرفتن با سرگین و استخوان و غذا و آنچه حرمت دارد جایزنیست.
بهتر است ابتدا با سنگ یا دستمال کاغذی و امثال آن استنجا کند و سپس آب استفاده نماید، چون سنگ، نجاست را از بین می‌برد و آب محل نجاست را پاک می‌کند.
وضو گیرنده اختیار دارد که خودش را با سنگ تمیز کند یا با آب و اگر می‌خواهد فقط با یکی از این دو استنجا کند. البته استفاده از آب بهتر است، چون با آن بهتر نظافت می‌شود.
استنجا با دست راست جایز نیست، مگر آن که دست چپش قطع باشد یا شکسته باشد یا مشکلی داشته باشد در این صورت اگر با دست راست استنجا بگیرد جایز است. اگر مریض به خاطر ناتوانی‌اش نتواند با آب وضو بگیرد و یا بیم آن را داشته باشد که آب بیماری‌اش را بیشتر می‌کند یا دیرتر شفا می‌یابد تیمّم کند.
روش تیمّم: اینگونه است که هر دو دستش را یکبار بر زمین بزند و سپس با آن‌‌ها صورت و دو کف دستش را مسح کند. تیمم بر هر چیز پاکی که گرد و خاک داشته باشد جایز است (ولو کان علی غیر الارض)، به عنوان مثال اگر روی دیواری گرد و غباری باشد می‌تواند بر آن تیمم کند. اگر کسی تیمم کرده بود می‌تواند چند نماز را با همان تیمم بخواند تا وقتی که تیممش را نشکسته باشد، بدون آنکه نیازی باشد مجدداً تیمم کند چنان که در وضو اینگونه عمل می‌شود، تیمم نیز به جای وضو است و حکم وضو را دارد.
هر آنچه وضو را باطل می‌کند تیمم را هم باطل می‌کند، علاوه بر این کسی که به علت عدم دسترسی به آب، تیمم کرده است، هرگاه آب را پیدا کند، تیممش باطل می‌شود. کسی که به خاطر بیماری و غیره از بکار بردن آب عاجز بوده، سپس عذرش برطرف شده، تیمم او باطل می‌شود. یا قبلاً به آب دسترسی نداشت و تیمم زد، پس از دسترسی به آب تیممش باطل می‌شود.
۳- اگر بیماری خفیف باشد مانند سر درد یا درد دندان و امثال آن و استفاده از آب خطری نداشته باشد، مثلاً دردش بیشتر شود یا بهبودی به تأخیر بیفتد، تیمم جایز نیست. همچنین زمانی که امکان استفاده از آب گرم فراهم باشد، بدون این که ضرری داشته باشد باز هم تیمم جایز نیست؛ زیرا در تمام این موارد استفاده از آب برای شخص هیچ ضرری ندارد.
۴- اگر گرفتن وضو یا تیمم برای مریض دشوار باشد کسی دیگر او را وضو یا تیمم بدهد.
۵- کسی که بر بدنش زخمی یا غد‌های یا شکستگی‌ای یا بیماری‌ای دارد که استفاده از آب برایش مضّر است، اگر جنب شود تیمم برایش جایز است، و اگر شستن آن قسمت بدنش که سالم است ممکن باشد باید آن را بشوید و برای طهارت بقیه بدن خود تیمم کند.
۶- هرکس عضوی از اعضایش زخمی‌باشد آن را با آب بشوید، و اگر شستن آن مشکل باشد و یا با شستن، زخم آسیب می‌بیند به هنگام وضو بر آن مسح کند و اگر مسح کشیدن آن با آب مشکل بود به جای آن تیمم کند.
۷- کسی که بر قسمتی از اعضای وضویش باندی بسته باشد آن را مسح کند.
۸- مریض، وقتی می‌خواهد نماز بخواند باید در طهارت بدن و لباسش و محلی که نماز می‌خواند بکوشد و اگر نتوانست با همان حالتی که دارد نماز بخواند. اگر شخصی مبتلا به بیماری سلسل البول (ریزش قطرات ادرار) باشد و با مراجعه به پزشک بیماریش بهبودی نیابد، باید استنجا بگیرد و پس از داخل شدن وقت نماز، برای هر نمازی جداگانه وضو بگیرد و آنچه از ادرار که بر بدنش اصابت کرده آن را بشوید. و اگر برایش مشکل نیست برای هر نمازی لباس پاکی را مقرر کند، و بپوشد و اگر این کار میسر نبود با همان لباس نماز بخواند و با گذاشتن محافظی بر آله تناسلی از پخش شدن ادرار و اصابت آن به لباس یا بدنش جلوگیری کند و نمازش را بخواند.
نماز مریض
۱- مریض باید تا آن جا که می‌تواند ایستاده نماز بخواند.
۲- هرکس که نمی‌تواند بایستد، نشسته نماز بخواند، بهتر آن است که برای هر قیام (هنگام خواندن قرائت) چهار زانو بنشیند.
۳- اگر نتوانست که نشسته نماز بخواند به پهلو رو به قبله بخوابد و مستحب است که بر پهلوی راست دراز بکشد.
۴- اگر از دراز کشیدن بر پهلو ناتوان باشد به پشت سر دراز بکشد و نماز بخواند.
۵- هر کسی که توانایی ایستادن را داشته باشد و توانایی رکوع یا سجده را نداشته باشدقیام از او ساقط نمی‌شود، بلکه ایستاده نماز بخواندو برای رکوع اشاره کند و سپس بنشیند و به سجده اشاره کند.
۶- اگر چشم او بیماری داشته باشد و پزشک مورد اعتمادش به او بگوید: که اگر به پشت سر بخوابی مداوایت ممکن خواهد بود، می‌تواند به پشت سر بخوابد و نماز بخواند.
۷- کسی که فقط توانایی سجده را نداشته باشد و توانایی رکوع را داشته باشد، رکوع کند و برای سجده اشاره نماید.
۸- کسی که توانایی رکوع و سجده هر دو را نداشته باشد، برای هر دو اشاره کند و اشاره سجده را پائین تر از اشاره رکوع کند.
۹- کسی که توانایی خم شدن را نداشته باشد، حتی نتواند گردنش را پائین کند و کسی که کوژپشت است و همیشه کمرش مانند حالت رکوع خم است، برای ادای رکوع کمی بیشتر خود را خم کند و تا جایی که می‌تواند برای سجده خودش را به زمین خم کند.
۱۰- اگر توانایی اشاره با سر را نداشته باشد، تکبیر بگوید و قرائت بخواند، و در دلش قیام و رکوع و بلند شدنش از رکوع و سجده و بلند شدن از سجده و نشستن بین دو سجده و نشستن برای تشهد را نیت کند. اذکار و تسبیحات را بخواند. اما اینکه بعضی از مریض‌‌ها با انگشت اشاره می‌کنند چنین چیزی صحت ندارد.
۱۱- اگر مریض در اثنای نماز به انجام اعمالی که قبلاً توانائیش را نداشت، قادر شد مانند قیام یا قعود یا رکوع یا سجده یا اشاره، آن را انجام دهد و نمازش را ادامه دهد.
۱۲- اگر مریض به خواب برود یا نمازی را فراموش کند باید وقتی که بیدار می‌شود یا نماز را به یاد می‌آورد آن را بخواند.جایز نیست که نماز را تا فرا رسیدن وقت نماز بعدی به تأخیر بیندازد.
۱۳- به هیچ صورتی ترک نماز جایز نیست، بلکه شخصی که مکلف است باید در همه احوال در تندرستی و بیماری برای ادای نماز بکوشد، چون نماز ستون دین اسلام است و بعد از شهادتین بزرگترین فریضه می‌باشد پس برای هیچ مسلمانی جایز نیست که نماز فرض را ترک کند تا وقت آن بگذرد، حتی اگر مریض باشد مگر آن که شخص بیهوش باشد. اما اینکه بعضی از بیماران نماز را تا وقت بهبودی به تأخیر می‌اندازند جایز نیست و در شریعت اصلی ندارد.
۱۴- اگر خواندن هر نمازی در وقت خودش برای مریض مشکل باشد او می‌تواند بین ظهر و عصر و بین مغرب و عشاء به صورت جمع تقدیم یا جمع تأخیر، جمع کند، یعنی اگر می‌خواهد عصر را همراه ظهر بخواند و عشاء را همراه مغرب بخواند و یا اگر می‌خواهد ظهر را همراه عصر و مغرب را همراه عشاء بخواند.
وبالله التوفیق، و صلی الله علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم.
اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة و الافتاء
من کتاب (الفتاوی المتعلقة بالطب...)ص (۲۹، ۶۶).