فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱۴۱] حکمت گذراندن عدّه برای زنان

س: دلیل این که زنان بعد از وفات شوهرانشان عده می‌گذارنند چیست؟ اگر برای این است که مشخص شود زن حامله است یا خیر؟ چرا چهار ماه وده روز فرض شده که در این مدت، زن حق ازدواج، بیرون رفتن از خانه و آراستن خود را ندارد؟

با این که علم پزشکی در بیست و چهار ساعت می‌تواند مشخص کند که زن حامله است یا خیر؛ رأی جناب عالی در این مورد چیست؟

ج: خداوند به خاطر حکمت‌‌های زیادی گذراندن عده را برای زنان مقرر کرده است، علّامه ابن قیّم رحمة الله علیه در کتابش اعلام الموقعین [۱۴۱۵] به این حکمت‌‌ها اشاره کرده است و آنچه او در این زمینه گفته کفایت می‌کند. او می‌گوید: مقرر شدن عده چند حکمت دارد:

از آن جمله این که با گذراندن عده، رحم پاک می‌شود و مشخص می‌شود که زن حامله است یا نه، و این گونه گذراندن عده مانع از اختلاط نطفه‌ی دو مرد در رحم یک زن می‌شود که با اختلاط نطفه در نسب افراد، اختلاط پیش می‌آید و نسب‌ها فاسد می‌شوند، و فساد نسب چیزی است که شریعت و حکمت از آن جلو گیری می‌نماید.

از آن جمله یکی این که: تقدیر و بزرگداشت و اهمیت دادن به عقد نکاح و اظهار کرامت برای آن.

یکی دیگر از حکمت‌‌های گذراندن عده این است که زمان رجوع و بازگشتِ شوهر به زنی که طلاق داده شده طولانی می‌شود و شاید شوهر پشیمان شود و بر گردد. بنابراین زمانی در نظر گرفته شده که او بتواند بازگردد.

از جمله: ادای حق شوهر است و اظهار اینکه فقدان شوهر تأثیر دارد که این تأثیر با عدم خود آرایی زن اظهار می‌شود. بنابراین خداوند به سوگ نشستن برای شوهر را بیش از مدتی قرار داده که در آن برای پدر و فرزند به سوگ نشسته می‌شود.

از جمله: احتیاط برای ادای حق شوهر و در نظر داشتن مصلحت زن و حق فرزند، و ادای حقی که خداوند واجب کرده است. پس در گذراندن عده، ادای چهار حق است:

۱- احتیاط در حق شوهر ۲- در نظر گرفتن مصلحت زن ۳- حق فرزند و ثبوت نسبش برای پدر ۴- حق الهی.

بنابراین شریعت اسلامی مرگ شوهر را به منزله آمیزش با همسر قرار داده است (یعنی هرگاه شوهر بعد از نکاح و قبل از زفاف بمیرد، از نظر شرعی مهر کامل به زوجه تعلق می‌گیرد، و زوجه باید عده بگذراند)؛ زیرا مدت نکاح، تمام عمر و زندگی است. وهمچنین موت زوجه بجای دخول قرار داده شده در تحریم ربیبه (دختر زن از شوهر دیگر)، یعنی هرگاه پس از عقد و قبل از آمیزش، زوجه وفات شد در این صورت ربیبه بر زوج حرام میگردد نزد بعضی از صحابه و تابعین. ومذهب زید بن ثابت س و امام احمد در یکی از دو روایت نیز همین است [۱۴۱۶].

پس تن‌‌ها منظور از گذراندن عده، تشخیص حاملگی یا عدم حاملگی نیست. بلکه اهداف و حکمت‌‌های دیگری در این کار وجود دارد.

وبا لله التوفیق، وصلی الله علی نبینا محمد وآله وصحبه وسلم

فتاوای انجمن دائم پژوهش‌‌های علمی و افتا (۲۰/۴۰۸)

[۱۴۱۵] اعلام الموقعین (۲/۸۵). [۱۴۱۶] وان لم يدخل بالمرأة لم تحرم عليه بناتها فى قول عامة علماء الأمصار،اذا بانت من نكاحه إلا أيموت قبل الد خول ففيه روايتان احداهما: تحرم ابنتها و به قال زيدبن ثابت و هي اختيار ابي بكر، لأن الموت أقيم مقام الدخول في تكميل العدة و الصداق فيقوم مقامه في تحريم الربيبة. و الثانية: لا تحرم و هو قول علي و مذهب عامة العلماء، قال ابن المنذر و اجمع علماء الامصار ان الرجل اذا تزوج المرأة ثم طلقها او ماتت قبل الدخول بها جاز له ان يتزوج ابنتها كذلك قال مالك و الثوري و الأوزاعي و الشافعي و احمد و اسحق و ابوثور و من تبعهم لان الله تعالي قال و من نساءكم اللاتي دخلتم. و هذا نص لا يترك لقيا س ضعيف.المغني والشرح الكبيرج ۷ص ۴۷۳ طبع دارالفكر.نقل عبارت از مترجم.