فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۳۳ ] ضرورت اخلاص و نرمی در دعوت

س: برخی از افراد که ما آنان را دیندار می‌پنداریم، با مردم به درشتی برخورد نموده و آن‌‌ها را تحقیر می‌کنند و بعضی همیشه ترش رویند... شما برای اینان چه نصیحتی دارید؟ و به طور کلی برخورد مسلمان با برادرش، بویژه در صورت خطا کار بودن چگونه باشد؟

ج: سنت رسول الله ج بیانگر حکمت، نرمی و آسان گیری در دعوت است.

الله تعالی می‌فرماید: ﴿ٱدۡعُ إِلَىٰ سَبِيلِ رَبِّكَ بِٱلۡحِكۡمَةِ وَٱلۡمَوۡعِظَةِ ٱلۡحَسَنَةِۖ وَجَٰدِلۡهُم بِٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُ﴾ [النحل: ۱۲۵]. «با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما! و با آن‌ها به روشی که نیکوتر است. استدلال و مناظره کن».

خطاب به رسول الله ج می‌فرماید: ﴿فَبِمَا رَحۡمَةٖ مِّنَ ٱللَّهِ لِنتَ لَهُمۡۖ وَلَوۡ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ ٱلۡقَلۡبِ لَٱنفَضُّواْ مِنۡ حَوۡلِكَۖ فَٱعۡفُ عَنۡهُمۡ وَٱسۡتَغۡفِرۡ لَهُمۡ﴾ [آل عمران: ۱۵۹].

به (برکت) رحمت الهی، با آنان (مردم) نرم شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی از اطرافت پراکنده می‌شدند. پس آنان را ببخش و برای آنان آمرزش بطلب.

الله تعالى هنگام فرستادن موسی و هارون نزد فرعون، فرمود: ﴿فَقُولَا لَهُۥ قَوۡلٗا لَّيِّنٗا لَّعَلَّهُۥ يَتَذَكَّرُ أَوۡ يَخۡشَىٰ٤٤﴾ [طه: ۴۴].

با او به نرمی سخن بگویید، شاید متذکر شود یا (از الله) بترسد.

رسول الله ج می‌فرماید: «إِنَّ اللَّـهَ رَفِيقٌ يُحِبُّ الرِّفْقَ، وَيُعْطِي عَلَى الرِّفْقِ مَا لَا يُعْطِي عَلَى الْـعُنْفِ» [۱۱۴۵]. «الله تعالی مهربان است و مهربانی را دوست می‌دارد و در عوض مهربانی چیزی را عطا می‌کند که در عوض درشتی عطا نمی‌کند».

هرگاه پیامبر ج لشکری را می‌فرستاد به آنان می‌فرمود: «يَسِّرُوا وَلَا تُعَسِّرُوا، وَبَشِّرُوا وَلَا تُنَفِّرُوا، فَإِنَّمَا بُعِثْتُمْ مُيَسِّرِينَ، وَلَمْ تُبْعَثُوا مُعَسِّرِينَ» [۱۱۴۶]. «در امور دین آسان بگیرید و سخت نگیرید، مژده دهید و متنفر نکنید؛ زیرا شما مأمور به آسان گیری هستید، نه سخت گیری».

شایسته است که دعوتگر نرم خو، خوش رو و دارای سعه‌ی صدر باشد تا با رفتارش بستر مناسبی را برای قبول دعوت فراهم سازد. واجب است دعوتگر، فقط به‌سوی الله دعوت دهد و در دعوتش خودخواه و ریا کار نباشد. هدفش از دعوت انتقام از مردم، یا پیروزی برآنان نباشد؛ زیرا وقتی که دعوتگر به‌سوی الله دعوت می‌دهد. الله، راه را برای او هموار می‌کند و بوسیله‌ی دعوتگر هرکدام از بندگانش را که بخواهد هدایت می‌کند.

اگر مبنای دعوت خودخواهی باشد، گویا مردم را دشمن پنداشته و می‌خواهد برآنان چیره شده یا انتقام بگیرد؛ آنگاه دعوت ناقص می‌ماند و چه بسا که برکتش از بین برود.

توصیه‌ی من به برادران دعوتگر این است که این مطلب را درک کنند تا دعوتشان بر مبنای دلسوزی برای خلق الله و تعظیم و یاری دین الله باشد.

شیخ‌ابن عثیمین ـ مجلة الدعوة ـ ش (۱۲۹۱)

[۱۱۴۵] مسلم (۲۵۹۳). [۱۱۴۶] بخاری (۶۹) و مسلم (۱۷۳۴) مثل همین حدیث را از انس روایت کرده اند و در آن جمله (فانما بعثتم میسرین) نیست واین عبارت در جریان مردی که ندانسته در مسجد بول کرد به روایت ابوهریرس در بخاری مذکور است (۲۲۰).