فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۲۵] حکم منکر آخرت

س: حکم شرع در مورد منکر آخرت و کسی که معتقد است زندگی پس از مرگ از خرافات قرون وسطی می‌باشد، چیست؟ و چگونه می‌توان منکرین آخرت را قانع نمود؟

ج: کسی که منکر زندگی آخرت باشد و فکر کند این از خرافات قرون وسطا می‌باشد، کافر است.

زیرا الله تعالی فرموده است: ﴿وَقَالُوٓاْ إِنۡ هِيَ إِلَّا حَيَاتُنَا ٱلدُّنۡيَا وَمَا نَحۡنُ بِمَبۡعُوثِينَ٢٩ وَلَوۡ تَرَىٰٓ إِذۡ وُقِفُواْ عَلَىٰ رَبِّهِمۡۚ قَالَ أَلَيۡسَ هَٰذَا بِٱلۡحَقِّۚ قَالُواْ بَلَىٰ وَرَبِّنَاۚ قَالَ فَذُوقُواْ ٱلۡعَذَابَ بِمَا كُنتُمۡ تَكۡفُرُونَ٣٠﴾ [الأنعام: ۲۹ – ۳۰]. «و کافران گفتند: جز همین زندگی دنیاییِ ما زندگی دیگری نخواهد بود و ما هرگز (بعد از مرگ) زنده نخواهیم شد، اگر آنان را ببینی آن هنگام که در پیشگاه پروردگارشان نگاه داشته شده‌اند (الله تعالی)به ایشان می‌گوید: آیا این حق نیست؟! می‌گویند: آری، به پروردگارمان سوگند (حق است آنگاه الله تعالی باز بدیشان) می‌گوید: پس به سبب کفری که می‌ورزیدید عذاب را بچشید».

الله تعالی در سوره مطففین می‌فرماید: ﴿وَيۡلٞ لِّلۡمُطَفِّفِينَ١ ٱلَّذِينَ إِذَا ٱكۡتَالُواْ عَلَى ٱلنَّاسِ يَسۡتَوۡفُونَ٢ وَإِذَا كَالُوهُمۡ أَو وَّزَنُوهُمۡ يُخۡسِرُونَ٣ أَلَا يَظُنُّ أُوْلَٰٓئِكَ أَنَّهُم مَّبۡعُوثُونَ٤ لِيَوۡمٍ عَظِيمٖ٥ يَوۡمَ يَقُومُ ٱلنَّاسُ لِرَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ٦ كَلَّآ إِنَّ كِتَٰبَ ٱلۡفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٖ٧ وَمَآ أَدۡرَىٰكَ مَا سِجِّينٞ٨ كِتَٰبٞ مَّرۡقُومٞ٩ وَيۡلٞ يَوۡمَئِذٖ لِّلۡمُكَذِّبِينَ١٠ ٱلَّذِينَ يُكَذِّبُونَ بِيَوۡمِ ٱلدِّينِ١١ وَمَا يُكَذِّبُ بِهِۦٓ إِلَّا كُلُّ مُعۡتَدٍ أَثِيمٍ١٢ إِذَا تُتۡلَىٰ عَلَيۡهِ ءَايَٰتُنَا قَالَ أَسَٰطِيرُ ٱلۡأَوَّلِينَ١٣ كَلَّاۖ بَلۡۜ رَانَ عَلَىٰ قُلُوبِهِم مَّا كَانُواْ يَكۡسِبُونَ١٤ كَلَّآ إِنَّهُمۡ عَن رَّبِّهِمۡ يَوۡمَئِذٖ لَّمَحۡجُوبُونَ١٥ ثُمَّ إِنَّهُمۡ لَصَالُواْ ٱلۡجَحِيمِ١٦ ثُمَّ يُقَالُ هَٰذَا ٱلَّذِي كُنتُم بِهِۦ تُكَذِّبُونَ١٧﴾ [المطففین: ۱ – ۱۷]. «درآن روز وای به حال دروغ نامندگان (قیامت و سزا وجزای آخرت). آن کسانی که روز سزا و جزا (قیامت) را دروغ می‌نامند. روز سزا و جزا را دروغ نمی‌نامند، مگر آن کسانی که در بدکاری از حد بگذرند وبسیار بزهکار باشند. آن کسانی چون آیات بر آنان خوانده می‌شود، می‌گویند: افسانه‌های پیشینیان است. هرگز! هرگز! اصلاً کردار و تلاش (زشت) ایشان دلهایشان را زنگ زده کرده است. هرگز! هرگز! قطعاً ایشان در آن روز از پروردگارشان محجوب و محروم هستند. سپس آنان داخل آتش دوزخ می‌گردند و بدان می‌سوزند. آنگاه بدیشان گفته می‌شود: این همان چیزی است که آن را دروغ می‌نامیدید».

الله تعالی می‌فرماید: ﴿بَلۡ كَذَّبُواْ بِٱلسَّاعَةِۖ وَأَعۡتَدۡنَا لِمَن كَذَّبَ بِٱلسَّاعَةِ سَعِيرًا١١﴾ [الفرقان: ۱۱]. «این کافران قیامت را تکذیب کردند و ما برای کسی که قیامت را دروغ بداند آتش شعله ور و سوزانی را آماده کرده‌ایم».

الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَٱلَّذِينَ كَفَرُواْ بِ‍َٔايَٰتِ ٱللَّهِ وَلِقَآئِهِۦٓ أُوْلَٰٓئِكَ يَئِسُواْ مِن رَّحۡمَتِي وَأُوْلَٰٓئِكَ لَهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمٞ٢٣﴾ [العنکبوت: ۲۳]. «کسانی که آیات الله تعالی و ملاقات او را باور ندارند ایشان از رحمت من مأیوس می‌باشند و آنان عذاب دردناکی دارند».

با روش‌های زیر می‌توان منکرین آخرت را قانع نمود:

اول: موضوع قیامت و زندگی پس از مرگ از همه پیامبران در کتاب‌‌های آسمانی و ادیان الهی به صورت متواتر نقل شده است و امت هایشان آن را پذیرفته‌اند، شما چگونه منکر قیامت هستید؟! در حالی که چنین موضوعی این همه طرفدار دارد، از طرفی شما نظریات یک فیلسوف یا متفکر و‌اندیشمندی را که طرفدارانش به مراتب کمتر از طرفداران موضوع قیامت هستند به راحتی می‌پذیرید هرچند که ناقلان نظریات متفکرین و فلاسفه به مراتب کمتر هستند، و موضوعات مطرح شده از طرف آنان با واقعیت‌‌ها کمتر امکان عملی دارد؟!.

دوم: موضوع قیامت از مواردی است که عقل از چند طریق به امکان آن گواهی می‌دهد:

۱- هر کسی قبول دارد که ابتدا وجودی نداشته و بعداً آفریده شده است یعنی وجودش حادث است که ابتدا عدم بوده سپس بوجود آمده است، همان خالقی که ابتدا او را آفریده است، آفرینش دوباره برای او آسان تر است؛ چنانکه الله تعالی فرموده: ﴿وَهُوَ ٱلَّذِي يَبۡدَؤُاْ ٱلۡخَلۡقَ ثُمَّ يُعِيدُهُۥ وَهُوَ أَهۡوَنُ عَلَيۡهِ﴾ [الروم: ۲۷]. «اوست که آفرینش را آغاز کرده است و سپس آن را باز می‌گرداند و این کار برای او آسان تر است».

الله تعالی فرموده: ﴿يَوۡمَ نَطۡوِي ٱلسَّمَآءَ كَطَيِّ ٱلسِّجِلِّ لِلۡكُتُبِۚ كَمَا بَدَأۡنَآ أَوَّلَ خَلۡقٖ نُّعِيدُهُۥۚ وَعۡدًا عَلَيۡنَآۚ إِنَّا كُنَّا فَٰعِلِينَ١٠٤﴾ [الأنبياء: ۱۰۴]. «روزی که آسمان را در هم می‌پیچیم به همان صورت که طومار نامه‌ها در هم پیچیده می‌شود همانگونه که- نخستین بار- خلقت را آغاز کردیم آفرینش را دوباره باز گشت می‌دهیم و ما قطعاً آن را به انجام می‌رسانیم».

۲- هیچ فردی منکر عظمت آفرینش آسمآن‌‌ها و زمین نیست زیرا آفرینش آن‌‌ها آنقدر عظیم و بدیع و شگفت انگیز است که همه را متحیر می‌سازد، بدیهی است که آن که ابتدا چنین دستگاه عظیمی را آفریده است آفرینش دوباره‌ی انسان برای او آسانتر خواهد بود.

الله تعالی فرموده است: ﴿لَخَلۡقُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ أَكۡبَرُ مِنۡ خَلۡقِ ٱلنَّاسِ﴾ [المؤمن: ۵۷]. «البته آفرینش آسمآن‌ها و زمین‌ها بزرگ تر از آفرینش انسان‌هاست».

باز الله تعالی می‌فرماید: ﴿أَوَ لَمۡ يَرَوۡاْ أَنَّ ٱللَّهَ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ وَلَمۡ يَعۡيَ بِخَلۡقِهِنَّ بِقَٰدِرٍ عَلَىٰٓ أَن يُحۡـِۧيَ ٱلۡمَوۡتَىٰۚ بَلَىٰٓۚ إِنَّهُۥ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ٣٣﴾ [الأحقاف: ۳۳].

«آیا ندیده‌اند که الله تعالی همان ذاتی که آسمآن‌ها وزمین را آفریده است و از خلقت آن‌ها درمانده نشده است قادر است که مردگان را زنده کند؟! آری او بر هر چیزی قادر است».

الله تعالی فرموده: ﴿أَوَ لَيۡسَ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ بِقَٰدِرٍ عَلَىٰٓ أَن يَخۡلُقَ مِثۡلَهُمۚ بَلَىٰ وَهُوَ ٱلۡخَلَّٰقُ ٱلۡعَلِيمُ٨١ إِنَّمَآ أَمۡرُهُۥٓ إِذَآ أَرَادَ شَيۡ‍ًٔا أَن يَقُولَ لَهُۥ كُن فَيَكُونُ٨٢﴾ [یس: ۸۱ – ۸۲]. «آیا کسی که آسمآن‌ها و زمین را آفریده است قدرت ندارد (انسان‌های خاکستر شده را دوباره) به شکل خودشان بیافریند؟ آری! (می‌تواند) چراکه او آفریدگار بس آگاه و دانا است. هرگاه الله چیزی را بخواهد که بشود. کار او تن‌ها این است که خطاب بدان بگوید: بشو! و آن هم می‌شود».

۳- هرآدم بینایی می‌بیند که زمین خشک است و بر اثر بارش باران گیاهان خشکیده زنده می‌شوند، همان ذاتی که قدرت زنده کردن زمین مرده را دارد پس توانایی زنده کردن انسان‌‌های مرده و برانگیخته کردن آن‌‌ها را دارد.

الله تعالی فرموده است: ﴿وَمِنۡ ءَايَٰتِهِۦٓ أَنَّكَ تَرَى ٱلۡأَرۡضَ خَٰشِعَةٗ فَإِذَآ أَنزَلۡنَا عَلَيۡهَا ٱلۡمَآءَ ٱهۡتَزَّتۡ وَرَبَتۡۚ إِنَّ ٱلَّذِيٓ أَحۡيَاهَا لَمُحۡيِ ٱلۡمَوۡتَىٰٓۚ إِنَّهُۥ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٌ٣٩﴾ [فصلت: ۳۹]. «از نشانه‌های (قدرت)الله تعالى این است که تو زمین را خشک و برهوت می‌بینی؛ هنگامی که آب برآن فرو می‌فرستیم به جنبش در می‌آید و رشد می‌کند. آن کس که این زمین خشک را زنده می‌کند، هم مردگان را نیز (در قیامت)زنده می‌گرداند چرا که او بر هر چیزی توانا است».

سوم: مسئله‌ی زنده شدن مرده پس از مرگ در عالم حس عملاً اتفاق افتاده است.

الله تعالى از پنج مورد در سوره‌ی بقره خبر داده است. از جمله آیه‌ی ﴿أَوۡ كَٱلَّذِي مَرَّ عَلَىٰ قَرۡيَةٖ وَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَىٰ عُرُوشِهَا قَالَ أَنَّىٰ يُحۡيِۦ هَٰذِهِ ٱللَّهُ بَعۡدَ مَوۡتِهَاۖ فَأَمَاتَهُ ٱللَّهُ مِاْئَةَ عَامٖ ثُمَّ بَعَثَهُۥۖ قَالَ كَمۡ لَبِثۡتَۖ قَالَ لَبِثۡتُ يَوۡمًا أَوۡ بَعۡضَ يَوۡمٖۖ قَالَ بَل لَّبِثۡتَ مِاْئَةَ عَامٖ فَٱنظُرۡ إِلَىٰ طَعَامِكَ وَشَرَابِكَ لَمۡ يَتَسَنَّهۡۖ وَٱنظُرۡ إِلَىٰ حِمَارِكَ وَلِنَجۡعَلَكَ ءَايَةٗ لِّلنَّاسِۖ وَٱنظُرۡ إِلَى ٱلۡعِظَامِ كَيۡفَ نُنشِزُهَا ثُمَّ نَكۡسُوهَا لَحۡمٗاۚ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُۥ قَالَ أَعۡلَمُ أَنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ٢٥٩﴾ [البقرة: ۲۵۹]. «یا به مانندآن کس (عُزَیر) که به دهکده ای گذر کرد که خراب و ویران شده بود، گفت: چگونه الله تعالى این (اجساد فرسوده وازهم پاشیده‌ی مردمان اینجا) را پس از مرگ آنان زنده می‌کند؟ پس الله تعالى او را صد سال میراند وسپس زنده اش گرداند و (به او) گفت: چه مدت درنگ کرده‌ای؟ گفت: نمی‌دانم شاید روزی یا قسمتی از روز؛ فرمود: (نه) بلکه صد سال درنگ کرده‌ای.به خوردنی و نوشیدنی خود نگاه کن (و ببین با گذشت این زمان طولانی به اراده‌ی الله) تغییر نیافته است و بنگربه الاغ خود (که چگونه از هم متلاشی شده است. ما چنین کردیم) تا تو را نشانه‌ی (گویایی از رستاخیز) برای مردمان قرار دهیم. (اکنون) به استخوآن‌ها بنگر که چگونه آن‌ها را بر می‌داریم و به هم پیوند می‌دهیم و سپس بر آن‌ها گوشت می‌پوشانیم هنگامی که (این حقایق) برایش آشکار شد، گفت: می‌دانم که الله بر هر چیزی توانا است».

چهارم: عقل و خرد ایجاب می‌کند تا انسان‌‌ها دوباره زنده شوند و حسابرسی و احقاق حقوق صورت گیرد، در غیر این صورت آفرینش انسان‌‌ها امری بیهوده و عبث تلقی می‌شود که فاقد ارزش و مزیت خواهد بود، در این صورت تفاوتی بین زندگی انسان‌‌ها و حیوانات نخواهد بود.

الله تعالی فرموده است: ﴿أَفَحَسِبۡتُمۡ أَنَّمَا خَلَقۡنَٰكُمۡ عَبَثٗا وَأَنَّكُمۡ إِلَيۡنَا لَا تُرۡجَعُونَ١١٥ فَتَعَٰلَى ٱللَّهُ ٱلۡمَلِكُ ٱلۡحَقُّۖ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ ٱلۡعَرۡشِ ٱلۡكَرِيمِ١١٦﴾ [المؤمنون: ۱۱۵ - ۱۱۶]. «آیا گمان برده اید که شما را بیهوده آفریده ایم و به‌سوی ما بر گردانده نمی‌شوید. والا و برتر است الله تعالى که فرمانروای راستین است وهیچ معبود بر حقی جز او نیست و صاحب عرش و گرامی است».

الله تعالی فرمود: ﴿إِنَّ ٱلسَّاعَةَ ءَاتِيَةٌ أَكَادُ أُخۡفِيهَا لِتُجۡزَىٰ كُلُّ نَفۡسِۢ بِمَا تَسۡعَىٰ١٥﴾ [طه: ۱۵]. «قیامت به طور قطع خواهد آمد. می‌خواهم (موعد) آن را (از بندگان) خود پنهان کنم و سرانجام، هرکسی در برابر تلاش وکوشش خود جزا داده می‌شود».

الله تعالی فرمود: ﴿وَأَقۡسَمُواْ بِٱللَّهِ جَهۡدَ أَيۡمَٰنِهِمۡ لَا يَبۡعَثُ ٱللَّهُ مَن يَمُوتُۚ بَلَىٰ وَعۡدًا عَلَيۡهِ حَقّٗا وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعۡلَمُونَ٣٨ لِيُبَيِّنَ لَهُمُ ٱلَّذِي يَخۡتَلِفُونَ فِيهِ وَلِيَعۡلَمَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوٓاْ أَنَّهُمۡ كَانُواْ كَٰذِبِينَ٣٩ إِنَّمَا قَوۡلُنَا لِشَيۡءٍ إِذَآ أَرَدۡنَٰهُ أَن نَّقُولَ لَهُۥ كُن فَيَكُونُ٤٠﴾ [النحل: ۳۸ – ۴۰]. «و (کافران) با تأکید به الله تعالى سوگند یاد می‌کنند که الله تعالى هرگز کسی را که می‌میرد زنده نمی‌گرداند خیر (چنین نیست که می‌گویند) بلکه الله تعالى همه مردگان را زنده می‌گرداند. واین وعده‌ی قطعی الله تعالى است. تا اینکه برای ایشان روشن گرداند چیزی را که درباره آن اختلاف می‌ورزند واین که کافران بدا نند که ایشان دروغگویند. ما هرگاه چیزی را بخواهیم پدید آوریم کافیست به آن بگوییم باش! پس فوراً می‌شود».

الله تعالی فرموده است: ﴿زَعَمَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوٓاْ أَن لَّن يُبۡعَثُواْۚ قُلۡ بَلَىٰ وَرَبِّي لَتُبۡعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنَبَّؤُنَّ بِمَا عَمِلۡتُمۡۚ وَذَٰلِكَ عَلَى ٱللَّهِ يَسِيرٞ٧﴾ [التغابن: ۷]. «کافران می‌پندارند که هرگز زنده و برانگیخته نخواهند گردید بگو: به پروردگارم سوگند! زنده و برانگیخته خواهید شد و سپس از آن چیزهایی که می‌کرده‌اید باخبرتان خواهندکرد و این کار برای الله ساده و آسان است».

با وجود این همه دلایل چنانچه منکرین قیامت و زندگی پس از مرگ بر عقیده و نظر خود اصرار ورزیدند، معلوم است که قصد پذیرش دلیل را ندارند بلکه در عناد ومکابره و انکار حقایق بسر می‌برند، و به زودی خواهند دانست که بازگشت شان به کجا و سرنوشت شان چگونه است!.

(شیخ ابن عثیمین- مجموع فتاوی و رسائل، ۲/۲۲ -۲۵)