فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۷۷] چگونگی نماز در هواپیما

س۱: وقتی که در هواپیما هستم و وقت نماز فرا می‌رسد چگونه نماز بخوانم، و می‌دانم پرواز به مدت هفت ساعت به طول می‌انجامد و بیش از یک وقت نماز در حال پرواز خواهم بود. لطفاً مرا در این مورد راهنمایی کنید.

ج۱: اگر این وقت نماز از اوقاتی است که می‌توان آن را با وقت بعدی جمع نمود، باید نماز اولی را تأخیر کرد و پس از فرود از هواپیما در وقت بعدی هر دو نماز را با هم جمع کرد. همان گونه که اگر هواپیما بعد از طلوع آفتاب پرواز کند و قبل از غروب آفتاب به زمین بنشیند، یا این که قبل از غروب پرواز کند و قبل از طلوع فجر به زمین بنشیند، در این صورت‌ها می‌توان هر دو نماز را به صورت جمع تأخیر ادا کرد. اما اگر وقت نماز ظهر، قبل از پرواز فرا برسد و شما می‌دانید که پرواز به مدت ده ساعت به طول می‌انجامد، در این صورت باید عصر را را با ظهر بخوانید (جمع تقدیم کنید). همچنین اگر وقت نماز مغرب قبل از پرواز داخل شده باشد و شما می‌دانید که پرواز ده ساعت به طول می‌انجامد در این صورت نیز نماز عشاء را با مغرب ادا کنید.

اما اگر می‌ترسید که آفتاب قبل از آن که ظهر و عصر را بخوانید، غروب می‌کند یا خوف آن را دارید که وقت نماز فجر قبل از آن که مغرب و عشاء را بخوانید فرا برسد، یا این که می‌ترسید که آفتاب پیش از آن که نماز صبح را ادا کنید؛ طلوع نماید، در این صورت‌ها اگر مکانی در هواپیما یافت می‌شود که بتوان نماز را ایستاده ادا کرد، باید نماز را با رکوع، سجود، قیام و طهارت کامل ادا کرد (در صورتی که که وضو گرفتن درآنجا ممکن باشد).

اگر چنین مکانی وجود نداشته باشد؛ ولی در راهروی هواپیما نماز خواندن میسر می‌باشد باز هم نماز را باید با قیام، رکوع و سجود ادا نمود؛ ولی اگر نماز خواندن در راهرو نیز ممکن نباشد یا این که جمعیت نمازخوانان زیاد باشد در این صورت همه باید بر صندلی هایشان نشسته نماز بخوانند، رکوع و سجود را با اشاره انجام بدهند و به هنگام سجده بیشتر خم بشوند.

چون الله تعالی فرموده است: ﴿فَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ مَا ٱسۡتَطَعۡتُمۡ﴾ [التغابن: ۱۶]. «تا می‌توانید از الله بترسید».

همچنین رسول الله ج فرموده‌اند:«إِذَا أَمَرْتُكُمْ بِأَمْرٍ فَأْتُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ» [۷۹۹]. «هرگاه شمارا به چیزی دستور دهم تا سر حد توان آن را انجام دهید».

آری! این‌‌ها نمازشان را در هواپیما به صورتی که گفته شد ادا کنند چون بیم آن می‌رود که وقت معین نماز فوت می‌شود. (و الله اعلم)

س۲: به هنگام مسافرت هوایی وقت نماز فرا می‌رسد، آیا جائز است که در داخل هواپیما نماز بخوانیم؟

ج۲: الحمد لله: اگر وقت نماز در حالی فرا برسد که هواپیما در حال پرواز است و بیم آن می‌رود که وقت نماز قبل از فرود هواپیما در یکی از فرودگاه‌ها خارج می‌شود، به اجماع علما خواندن نماز، داخل هواپیما به حسب استطاعت از لحاظ رکوع و سجود و استقبال قبله جائز است، چون الله تعالی فرموده است:

﴿فَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ مَا ٱسۡتَطَعۡتُمۡ﴾ [التغابن: ۱۶]. «تا می‌توانید از الله بترسید».

همچنین رسول الله ج فرموده‌اند: «إِذَا أَمَرْتُكُمْ بِشَيءٍ فَأْتُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ» [۸۰۰]. «هرگاه شمارا به چیزی دستور دهم تا سر حد توان آن را انجام دهید».

امّا اگر مشخص باشد که هواپیما قبل از خروج وقت نماز به زمین می‌نشیند و بعد از فرود فرصتی برای ادای نماز باقی می‌ماند، علما گفته‌اند که ادای آن در هواپیما جائز است.

همچنین اگر نماز از همان نماز‌هایی باشد که می‌توان آن را با دیگری جمع نمود (مانند ظهر و عصر یا مغرب و عشاء) ومشخص باشد که هواپیما قبل از خروج وقت نماز دوم به زمین می‌نشیند و وقت کافی برای ادای هر دو نماز موجود باشد. فتوای جمهور علما بر این است که در این صورت نیز می‌توان نماز را در هواپیما ادا کرد؛ چون ادای نماز در وقت آن واجب است. البته برخی از علمای متأخر مالکیه گفته‌اند که نماز در هواپیما جائز نیست؛ زیرا یکی از شرایط صحت نماز امنیت که باید روی زمین یا آنچه که به زمین متصل است (مانند شتر و کشتی) ادا بشود.

چون رسول الله ج فرموده است: «جُعِلَتْ لِي الْـأَرْضُ مَسْجِدًا وَطَهُورًا» [۸۰۱]. «زمین برای من (و امّتم) مسجد و پاک کننده قرار داده شده است».

اللجنة الدائمة- فتاوی اسلامية (۱/۲۲۷)

[۷۹۹] مسلم (۱۳۳۷). [۸۰۰] مسلم (۱۳۳۷). [۸۰۱] بخاری (۳۳۵)ومسلم (۵۲۱).