فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۳۱۸] حکم ابراز نارضایتی از مصایب

س: حکم کسی که هرگاه مصیبتی به او برسد، ناراضی می‌شود، چیست؟

ج: مردم به هنگام مصیبت از چهار حالت خالی نیستند:

حالت اول: نارضایتی. و این خودش انواعی دارد:

نوع اول: نارضایتی قلبی؛ به این صورت که انسان در اثر وقوع حوادث بر پروردگار خویش ناراضی شده و از تقدیر او به خشم آید. این نوع نارضایتی حرام و چه بسا منتهی به کفر می‌گردد.

الله تعالى می‌فرماید: ﴿وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يَعۡبُدُ ٱللَّهَ عَلَىٰ حَرۡفٖۖ فَإِنۡ أَصَابَهُۥ خَيۡرٌ ٱطۡمَأَنَّ بِهِۦۖ وَإِنۡ أَصَابَتۡهُ فِتۡنَةٌ ٱنقَلَبَ عَلَىٰ وَجۡهِهِۦ خَسِرَ ٱلدُّنۡيَا وَٱلۡأٓخِرَةَ﴾ [الحج: ۱۱]. «و بعضی از مردم الله را در حاشیه و کناره می‌پرستند- در ایمانشان متزلزل و مذبذب‌اند- اگرخیر و خوبی به ایشان دست دهد به سبب آن آسوده خاطر می‌شوند و اگر بلا و مصیبتی به ایشان برسد به عقب- بسوی کفر- برمی‌گردند، اینان در دنیا وآخرت زیان بارند».

نوع دوم: نارضایتی زبانی: مانند بد دعایی، واویلا گفتن و... این‌‌ها همه حرام است.

نوع سوم: بروز دادن نارضایتی به وسیله‌ی اعضا و جوارح: مانند زدن به صورت، پاره کردن یقه، کندن مو و...که همه‌ی این‌‌ها حرام و منافی صبر است.

حالت دوم: حالت دوم صبر و شکیبایی است که شاعر درمورد آن چنین سروده است:

«و الصَّبرُ مثلُ اسمه مرُّ مذاقَتُهُ لكنْ عواقُبُه أحلي من العسل» [۵۳۹]. «صبر همچو نامش تلخ است، ولی نتیجه‌اش از عسل شیرین‌تر است».

شخص صابر، مصایب و سختی‌‌ها را تحمل نموده و با نیروی ایمانش بر مرارت‌‌ها صبر و استقامت می‌ورزد. این همان چیزی است که ما آن را واجب می‌دانیم؛ زیرا الله تعالى دستور به صبر و حوصله داده است: ﴿وَٱصۡبِرُوٓاْۚ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلصَّٰبِرِينَ﴾ [الأنفال: ۴۶] «صبر پیشه کنید بی‌گمان الله با صابران است».

حالت سوم: رضایت و خوشنودی از مصیبت است؛ بدین صورت که انسان پس از وقوع مصیبت راضی به نظر می‌آید، به گون‌های که وجود و عدم آن برایش یکسان باشد و از تحمل آن احساس ثقل و سنگینی نمی‌کند. این حالت واجب نیست؛ بلکه مستحب است.

حالت چهارم: حالت شکر و سپاس است و این بهترین حالت است که انسان به وقت مصیبت از خود نشان می‌دهد، چه او نیک می‌داند که این مصیبت کفاره‌ی گناهان، و احیاناً سبب زیاد شدن نیکی‌هایش می‌شود.

پیامبر اکرم ج فرموده است: «مَا مِنْ مُصِيبَةٍ تُصِيبُ الْـمُسْلِمَ إِلَّا كَفَّرَ اللَّـهُ بِهَا عَنْهُ حَتَّى الشَّوْكَةِ يُشَاكُهَا» [۵۴۰]. «هر مسلمانی که به بلا و مصیبتی گرفتار شود حتی اگر خاری به بدنش فرو رود الله تعالى آن را کفاره‌ی گناهانش قرار می‌دهد».

شیخ ابن عثیمین- مجموعه فتاوا و رسایل (۲/۱۰۹- ۱۱۱)

[۵۳۹] مدارج السالکین (۲/۱۵۸). [۵۴۰] بخاری (۵۶۴۰) و مسلم (۲۵۷۲).