فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۲۸] سهام بانکی و کار در بانک

س: در این روزها، رسانه‌ها، آگهی برای ثبت نام درسهام بانکی ریاض منتشر می‌کنند، آیا اشتراک در آن جایز است؟ نقش علما و دعوتگران و سخنرانان در قبال این کار چیست؟ لطفاً توضیح دهید نظر شما در مورد کار در بانک ریاض و دیگر بانک‌‌های ربوی چیست؟

ج: بسم‌الله الرحمن‌الرحیم

السلام علیکم و رحمه الله و برکاته: اساس بانک‌‌ها بر پایه‌ی سود و ربا قرار داده شده است. به این شکل که ۱۰۰۰ ریال بدهی و۱۲۰۰ریال بگیری یا ۱۰۰۰ ریال بگیری و۱۲۰۰ریال بدهی. و با این کار گیرنده و دهنده‌ی ربا باشید. هرچند معاملاتی خارج از چارچوب ربا هم دارند‌. ولی پایه و اساس آن سود دهی است و این چیز مشهوری است. بنابراین خرید سهام در آن روا نیست.

الله تعالى می‌فرماید: ﴿ٱلَّذِينَ يَأۡكُلُونَ ٱلرِّبَوٰاْ لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ ٱلَّذِي يَتَخَبَّطُهُ ٱلشَّيۡطَٰنُ مِنَ ٱلۡمَسِّۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمۡ قَالُوٓاْ إِنَّمَا ٱلۡبَيۡعُ مِثۡلُ ٱلرِّبَوٰاْۗ وَأَحَلَّ ٱللَّهُ ٱلۡبَيۡعَ وَحَرَّمَ ٱلرِّبَوٰاْۚ فَمَن جَآءَهُۥ مَوۡعِظَةٞ مِّن رَّبِّهِۦ فَٱنتَهَىٰ فَلَهُۥ مَا سَلَفَ وَأَمۡرُهُۥٓ إِلَى ٱللَّهِۖ وَمَنۡ عَادَ فَأُوْلَٰٓئِكَ أَصۡحَٰبُ ٱلنَّارِۖ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ٢٧٥﴾ [البقرة: ۲۷۵]. «کسانی که ربا می‌خورند (در قیامت) برنمی‌خیزند مگر مانند کسی که بر اثر تماس شیطان، دیوانه شده و نمی‌تواند تعادل خود را حفظ کند، این بخاطر آن است که گفتند «داد و ستد هم مانند ربا است» در حالی که الله بیع را حلال کرده، و ربا را حرام کرده است. (چون فرق میان این دو بسیار است) و اگر کسی اندرز الهی به او رسد و (از رباخواری) خود داری کند سودهایی که در سابق به دست آمده، مال اوست، و کار او به الله واگذر می‌شود، امّا کسانی که باز نگردند؟ اهل آتشند، و همیشه درآن می‌مانند».

الله می‌فرماید: ﴿يَمۡحَقُ ٱللَّهُ ٱلرِّبَوٰاْ وَيُرۡبِي ٱلصَّدَقَٰتِۗ وَٱللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ٢٧٦﴾ [البقرة: ۲۷۶]. «الله ربا را نابود می‌کند و صدقات را افزایش می‌دهد. و الله، هیچ انسان ناسپاس گناهکاری را دوست نمی‌دارد».

این آیه به صراحت بیان می‌کند که ربا حرام است. کسی آن را حرام کرده که مالکیت از آن اوست و حاکمیت به او اختصاص دارد وتن‌‌ها داوری و قضاوت شریعت او اعتبار دارد.

در آی‌های دیگر از رباخواری به اعلان جنگ با الله و رسولش تعبیر شده است. الله تعالى می‌فرماید: ﴿فَإِن لَّمۡ تَفۡعَلُواْ فَأۡذَنُواْ بِحَرۡبٖ مِّنَ ٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦۖ وَإِن تُبۡتُمۡ فَلَكُمۡ رُءُوسُ أَمۡوَٰلِكُمۡ لَا تَظۡلِمُونَ وَلَا تُظۡلَمُونَ٢٧٩﴾ [البقرة: ۲۷۹]. «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از (مخالفت فرمان) الله بپرهیزید. و آنچه از (مطالبات) ربا باقی مانده، رها کنید؛ اگر ایمان دارید. اگر چنین نمی‌کنید. بدانید الله و رسولش، با شما پیکار خواهند کرد. و اگر توبه کنید، سرمایه‌های شما از آن شماست. نه ستم می‌کنید، و نه بر شما ستم وارد می‌شود».

در صحیح مسلم از جابر بن عبدالله س روایت است که «لَعَنَ رَسُولُ اللَّـهِ ج آكِلَ الرِّبَا وَمُؤْكِلَهُ وَكَاتِبَهُ وَشَاهِدَيْهِ وقَالَ: هُمْ سَوَاءٌ» «رسول الله ج ربا خوار، ربا دهنده، نویسنده و شاهدان معامله ربوی را لعنت کرده و فرمود: همه‌ی‌شان در گناه برابرند» [۱۲۱۷]

علما می‌گویند: لعنت به معنای دورشدن از رحمتِ الله تعالى است. به تصریح این دو آیه و حدیث، ربا، گناه کبیره است. در حدیث می‌فرماید: کسی که با نوشتن یا گواهی دادن، به معاملات ربوی کمک می‌کند. در لعنت الله تعالى داخل شده و هم طرازِ دهنده و گیرنده‌ی ربا است. به همین دلیل هر‌کس در امر ربا با نوشتن، گواهی دادن همکاری کند، لعنت الله او را نیز شامل می‌شود و ربا خوار و ربا دهنده برابرند به این ترتیب روشن شد حکم کار در هر بخشی که ربا با آن ثابت است، اعم از نوشتن یا گواهی دادن حرام است و علما و دعوتگران در قبال این امر و دیگر مسایلی که بر مسلمانان بطور کامل واضح نیست و نیاز به امرو نهی دارد، وظیفه و مسئولیت بزرگی دارند؛ چون الله به آنان علم ارزانی داشته تا برای مردم بیان کنند. از الله تعالى می‌خواهیم ما و برادران ما را بر آنچه صلاح زندگی و آخرت در آن است توفیق دهد.

شیخ ابن عثیمین- ۹/۷/۱۴۲۱

[۱۲۱۷] مسلم (۱۵۹۸).