فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۳۵] اختصار نماز توسط امام را سنت تعیین می‌کند نه سلیقه

س: ما جمعیت نماز جماعت مسجد بزرگ دانشگاه ملک سعود را تشکیل می‌دهیم و همه ما تقریباً دانشجو هستیم و از نظر درس و آزمون شرایط مشابهی داریم و چه بسا با امام در موضوع اطاله و اختصار نماز اختلاف می‌کنیم؛ آیا امر اختصار نماز، که روش مسنون آن را تقاضا می‌کند امری نسبی می‌باشد؟

و مقدار مناسب قرائت در هر نماز، بخصوص در نماز‌های جهری چقدر است؟

ج: آری! با توجه به نماز پیامبر ج و قرائت دیگران و رهنمود‌های پیامبر ج در مورد قرائت معلوم می‌شود که اختصار قرائت امری نسبی است. علت نهی از اطاله‌ی قرائت در داستان معاذ س این بود که:

معاذ س با پیامبر ج نماز عشا را می‌خواند که تقریباً دو یا سه ساعت بعد از مغرب خوانده می‌شد. ایشان سپس به نزد قومش می‌رفت و پس از یک ساعت نماز عشا را برای قومش امامت می‌کرد. این مردم که در مسجد گرد می‌آمدند اکثراً در روز‌ها کار می‌کردند. مسلّم است که این‌‌ها بر اثر کار وکشاورزی خسته و کوفته می‌شدند و نیروی بدنی‌شان تحلیل می‌رفت؛ بنابراین اطاله‌ی قرائت توسط معاذ س بر آنان سخت تمام می‌شد، تا جایی که معاذ س یک بار سوره‌ی بقره را خواند و آن‌‌ها مسئله را نزد پیامبر ج بازگو نمودند و از معاذ س شکایت نمودند. پیامبر ج معاذ س را از این کار منع کرد و دستور داد که در قرائت به مردم آسان بگیرد و از سوره‌هایی، مانند: «اذا السماء انشقت، اذا السماء انفطرت، اذا الشمس كوِّرت، والسماء ذات البروج، سبح اسم ربك الاعلي و..». [۷۱۱] بخواند.

خواندن این سوره‌‌ها در نماز مناسب و بدون اشکال است.

اما اختصار بیش از حد اشتباه است و از حدیث چنین چیزی استنباط نمی‌شود؛ دلیل این امر این است که شخص پیامبر ج قرائت را طولانی می‌کرد، انس س می‌گوید: «يَاْمُرُ بِالتّخْفِيْفِ ويَؤُمُّنَا بِالصَّافّاتِ» [۷۱۲] . «-پیامبر ج - ما را به اختصار قرائت دستور می‌داد و (خودش) با (سوره‌ی) صافات ما را امامت می‌کرد» - روایت نسائی از انس س -.

بدون شک این حدیث عمل پیامبر ج و عمل ایشان سخن ایشان را تفسیر می‌کند: بدین صورت که خواندن سوره‌ی صافات تخفیف و اختصار محسوب شده و گویا پیامبر ج به اختصار قرائت دستور داده، بگون‌های که سوره‌‌های طولانی امثال نحل، یوسف، و توبه را نمی‌خواند و با این حساب سوره‌ی صافات سوره‌ی مختصری محسوب می‌شود.

احیاناً پیامبر ج با مردم در نماز فجر شصت تا یکصد آیه [۷۱۳] از آیات وَسَطِی می‌خواند نه آیات کوتاه، مانند سوره‌ی احزاب که ۷۳ آیه دارد و همچنین سوره‌‌های فرقان، نمل و عنکبوت و... که این سوره‌‌ها بین ۱۰۰ و ۶۰ آیه دارند. بنابراین اگر امام این سوره‌‌ها را قرائت کند قرائتش عادی محسوب می‌شود، ولی اگر مردم تحمل نداشته باشند از سوره‌‌های طولانی مفصل بخواند و ایرادی ندارد که در نماز صبح از سوره‌ی ق تا سوره‌ی مرسلات را بخواند، و این قرائت وسط است و اگر کسی به این اعمال اقتدا کند ایرادی از او گرفته نمی‌شود.

شیخ ابن جبرین – اللؤلؤ المکین، ص (۱۱۹، ۱۲۰)

[۷۱۱] بخاری (۷۰۰)، و أطافه عنده، مسلم (۴۶۵) بنحوه. [۷۱۲] احمد (۲/۲۶، ۴۰، ۱۵۷)، نسائی (۸۲۷)، ابن خزیمه (۱۶۰۶). شیخ آلبانی در تحقیق «مشکاة»، (۱/۳۵۵) در حدیث شماره‌ی (۱۱۳۵) گفته است: «اسناد این حدیث صحیح است» راوی این حدیث عبدالله بن عمر ب است نه انس س. [۷۱۳] مسلم (۴۶۱).