فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱۲۳] معنی حدیث (...فَإِنَّ الْـمَرْأَةَ خُلِقَتْ مِنْ ضِلْعٍ) پیدایش زن از پهلو...

س: پیامبر ج می‌فرماید: «اِستَوصُوا بالنساءِ خيرًا فإنَّ المرأةَ خُلِقَتْ مِنْ ضِلَعٍ». «با زنان به خوبی رفتار کنید و سفارش مرا در مورد آنان بپذیرید چرا که آن‌‌ها از پهلو (دنده) آفریده شده‌اند. و همانا کج‌ترین بخش دنده، قسمت بالای آن است اگر بخواهی آن را راست کنی می‌شکند. و اگر رهایش کنی، همچنان کج باقی می‌ماند. پس با زنان به خوبی رفتار کنید و سفارش مرا در مورد آنان مد نظر داشته باشید».

شیخ شعیب ارناؤوط در تحقیق و توضیح خود بر کتاب ریاض الصالحین در شرح این حدیث می‌گوید: این مثال و تشبیه است چنان که در روایت دوّم تصریح شده است (المرأة کالضلع) «زن مانند پهلو است». نه آنگونه که بعضی فکر می‌کنند که زن از پهلوی آدم آفریده شده است. در سنت صحیح چیزی در این مورد نیامده است.

این بود سخنان شیخ ارناؤوط، با اینکه پیامبر ج با تمام وضوح می‌گوید: «ان المرأة خلقت من ضلع». «زن از پهلو آفریده شده است».

چنان که خداوند می‌فرماید: ﴿ٱلَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ وَخَلَقَ مِنۡهَا زَوۡجَهَا﴾ [النساء: ۱]. «که شما را از یک تن یگانه آفرید و همسرش را از او خلق کرد».

الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَمِنۡ ءَايَٰتِهِۦٓ أَنۡ خَلَقَ لَكُم مِّنۡ أَنفُسِكُمۡ أَزۡوَٰجٗا لِّتَسۡكُنُوٓاْ إِلَيۡهَا﴾ [الروم: ۲۱]. «و از نشانه هایش آن است که برایتان از [جنس ] خودتان همسرانى آفرید تا به آن‌‌ها آرام گیرید».

الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَٱللَّهُ جَعَلَ لَكُم مِّنۡ أَنفُسِكُمۡ أَزۡوَٰجٗا﴾ [النحل: ۷۲]. «و خداوند از خودتان براى شما همسرانى قرار داد».

مفسرین گفته‌اند: یعنی زنان، زیرا حوا از پهلوی آدم آفریده شده است. آیا آنچه شیخ ارناؤوط گفته صحیح است یا اشتباه؟ و در مورد حدیثی که از آن استدلال کرده که: «الْـمَرْأَةُ كَالضِّلَعِ، إِنْ أَقَمْتَهَا كَسَرْتَهَا، وَإِنِ اسْتَمْتَعْتَ بِهَا اسْتَمْتَعْتَ بِهَا وَفِيها عِوَجٌ». «زن مانند پهلو است اگر آن را راست کنی آن را می‌شکنی، اگر می‌خواهی همانطور که کج است از آن بهره مند شوی»، چیست؟

ج: ظاهر حدیث این را می‌گوید که زن –یعنی حوا علی‌ها السلام- از پهلوی آدم آفریده شده است، و این با حدیثی که با آن زن به پهلو تشبیه شده مخالفتی ندارد؛ بلکه از آن وجه تشبیه بر می‌آید که زن مانند پهلو کج است؛ زیرا در اصل از آن آفریده شده است. یعنی زن از پهلوی کج آفریده شده است. پس کج بودن آن نباید انکار شود، اگر شوهر بخواهد او را راست کند و بخواهد که کج نباشد، این تلاش شوهر منجر به اختلاف و جدایی می‌شود، اگر او را با همین وضعیتی که دارد بپذیرد زندگی آن‌‌ها ادامه خواهد یافت. چنان که شارحین حدیث توضیح داده‌اند، از آنجمله ابن حجر در فتح الباری ۶/۳۶۸ بیان کرده است پس انکار اینکه حوا از پهلوی آدم آفریده شده درست نیست.

و بالله التوفیق، و صلی الله علی محمد و آله و صحبه و سلم.

فتاوی اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة و الإفتاء (۱۷/۸- ۱۰).