فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱۲] بر مفتی واجب است که اشتباهش را پس بگیرد

س: یکی از مفتیان مورد پرسش قرار می‌گیرد و فتوا می‌دهد. پس از مدتی متوجه می‌شود که فتوایش درست نبوده، چه کار باید بکند؟

ج: بر او لازم است که به حق و صواب برگشته، فتوایش را اصلاح نموده و صراحتاً بگوید که در فتوایش اشتباه کرده است، همان‌گونه که عمربن خطاب س چنین گفت: «الحق القديم» [۵۴۶] «حق دیرینه است یعنی پذیرفتن حق از دیرباز معمول بوده است و باید چنین باشد».

پس بر مفتی خاطی لازم است که به حق رجوع کرده و فتوایش را اصلاح نماید و بگوید: چنین و چنان فتوا داده‌ام ولی اشتباه کرده‌ام، اکنون حقیقت و صواب این گونه است. این کار نه تن‌‌ها برایش اشکال ندارد بلکه بر او واجب است.

هنگامی‌که در مورد گرد افشانی و تلقیح درختان خرما از پیامبر ج سؤال کردند، ایشان در جواب فرمودند: «مَا أَظُنُّ يُغْنِي ذَلِكَ شَيْئًا». «گمان نمی‌کنم این کار فاید‌های داشته باشد». سپس مردم به اطلاع ایشان رساندند که عدم گرد افشانی موجب عدم باروری درخت خرما می‌شود. رسول الله ج بلافاصله سخن قبلی‌اش را چنین اصلاح کرد:

«إِنَّمَا ظَنَنْتُ ظَنًّا فَلَا تُؤَاخِذُونِي بِالظَّنِّ، وَلَكِنْ إِذَا حَدَّثْتُكُمْ عَنْ اللَّـهِ شَيْئًا فَخُذُوا بِهِ؛ فَإِنِّي لَنْ أَكْذِبَ عَلَى اللَّـهِ ﻷ» [۵۴۷] .«صرفاً گمان کردم (که گرد افشانی بی‌فایده است)، پس شما به گمآن‌‌هایی که می‌کنم مؤاحذه‌ام نکنید، لیکن هرگاه از الله برایتان گفتم بدان عمل کنید، زیرا هرگز بر الله دروغ نمی‌گویم» (سپس به آنان دستور داد که گرد افشانی کنند).

همچنین سیدنا عمر س در (مسئله) میراث برادران پدری و مادری را از میت ساقط کرد و سپس برادران پدری و مادری را در بردن ارث با برادران مادری شریک گردانید [۵۴۸].

پس مراجعه‌ی عالم و مجتهد به آنچه که آن را حق و صواب می‌داند کاری پسندیده است و روش علما و مؤمنان نیز همین بوده است. و این کار نه تن‌‌ها ایرادی را بر او وارد نمی‌کند بلکه نشانه‌ی فضیلت و قوت ایمان او می‌باشد، هرچند که بعضی از افراد جاهل این را عیب می‌دانند.

شیخ ابن باز- مجله‌ی بحوث اسلامی (۴۷) ص (۱۷۲-۱۷۳)

[۵۴۶] سنن دارقطتی (۴/۲۰۶/۲۰۷) و بیهقی در «الکبری» (۲۰۱۵۹، ۲۰۳۲۴). [۵۴۷] مسلم (۲۳۶۱). [۵۴۸] مسئله مشترکه بدین صورت است: زنی فوت می‌کند و بعد از خود، شوهر، مادر و تعدادی برادر مادری و یک یا چند برادر پدری یا مادری بجای می‌گذارد. قاعدتاً: شوهر نصف، مادر سدس، و برادران مادری ثلث میراث را می‌برند و چیزی برای برادران پدری و مادری باقی نمی‌ماند تا به علت عصبه بودن آن را ببرند. ولی برادران پدری و مادری می‌توانند استدلال کنند که حداقل در برادر بودن مادری با برادران مادری میت شریک هستیم هر چند که برادر پدری وی نیستیم، پس باید در سهمیه برادران مادری شریک باشیم. این مسئله محل نزاع علماست.