فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱۶] کالبد شکافی برای آموزش پزشکی

س: آیا کالبد شکافی برای آموزش دانشجویان رشته پزشکی جایز است؟ آیا به خاطر آن وضو و غسل واجب می‌شود؟

ج: الحمد لله وحده والصلوة والسلام علي رسوله وآله وصحبه... وبعد:

کمیسیون متشکل از «هیئت علمای عالی رتبه» در مورد حکم کالبد شکافی بیانی‌های با شماره۴۷ در تاریخ۲۰/۸/۱۳۹۶ ه صادر کرد که مضمون آن به قرار ذیل است:

الحمد لله وحده وصلي الله وسلم علي من لا نبي بعده، محمد وعلي آله وصحبه..و بعد:

در نهمین نشست«هیئت علمای عالی رتبه» که در شعبان ۱۳۹۶ه در شهر طایف منعقد گردید. کمیسیون پیام و نام‌های از سوی وزیر محترم دادگستری به شماره (۳۲۳۱/۲/خ) دریافت نمود که وزارت مذکور به دنبال نام‌های که از وزارت امور خارجه به شماره (۳۴/۱/۲/۱۳۴۴۶/۳) تاریخ۶/۸/۱۳۹۵ که نام‌های از سفارت کشور مالزی در جده به آن پیوست گردیده بود و در آن از موضوع کشور عربستان سعودی در مورد کالبد شکافی جسد مسلمان به خاطر امور پزشکی سؤال کرده بود، دریافت داشته و آن را به «مجلس» ارائه کرد.

موضوع از سوی مجلس هیئت علمای عالی رتبه مورد بررسی قرار گرفت، و مشخص شد که موضوع به سه نوع تقسیم می‌شود:

۱- کالبد شکافی به خاطر کشف امور جنایی

۲- کالبد شکافی برای بررسی بیماری‌های وبایی، تا به دنبال آن احتیاطات لازم اتخاذ شود.

۳- کالبد شکافی به خاطر اهداف علمی و آموزشی.

پس از تحقیق بررسی «مجلس» بیانیه‌ی ذیل را صادر کرد:

نوع اول و دوم به خاطر مصالح زیادی از قبیل امنیت، عدالت و حمایت جامعه از بیماری‌‌های واگیردار، جایز است هرچند که چنین کاری به نوعی هتک حرمت به جسد آدمی است، اما باید در نظر داشت که با این کار مصالح عمومی جامعه تأمین می‌شود، فرقی نمی‌کند جسدی که کالبد شکافی می‌شود از مصونیت لازم برخوردار باشد یا خیر. (یعنی جسد مسلمانی باشد یا جسد فردی مرتد و حربی)

اما در مورد نوع سوم یعنی کالبد شکافی به قصد آموزش، می‌گوئیم از آن جا که شریعت، تحقق مصالح و فزونی آن را با دفع مفاسد و به حد اقل رساندن آن، مورد توجه قرار داده، و هرگاه مصالح متعارض باشد مورد راجحتر در اولویت قرار می‌گیرد، و از آن جا که کالبد شکافی حیوانات بجای انسان هدف مورد نظر را محقق نمی‌کند. از آن جا که کالبد شکافی منافع زیادی دارد که موجب پیشرفت ‌هایی در زمینه‌‌های مختلف طب گردیده است، نظریه مجلس این است که در کل، کالبد شکافی انسان جایز است؛ اما با توجه به این که از دیدگاه شریعت اسلامی جسد مسلمان همانند خود مسلمان زنده دارای کرامت است؛ چون پیامبر ج می‌فرماید: «كَسْرُ عَظْمِ الْـمَيِّتِ كَكَسْرِهِ حَيًّا [۱۷۱۴] «شکستن استخوان مرده مانند شکستن استخوان فرد زنده است».

با توجه به اینکه کالبد شکافی توهین به کرامت انسان است، و چون می‌توان این ضرورت را با کالبد شکافی جسد ‌هایی که مصون نیستند (جسد مرتد و حربی) دفع کرد، به نظر مجلس باید به کالبد شکافی چنین جسد‌هایی بسنده کرد، و به کالبد شکافی جسد ‌هایی که مصونیت دارند اقدام نشود.

۳- کالبد شکافی موجب غسل و وضو نمی‌شود.

و بالله التوفیق، و صلی الله علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم.

اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة و الافتاءمن کتاب

(الفتاوی المتعلقة بالطب...)، ص (۴۲۲، ۴۲۴).

[۱۷۱۴] أحمد فی «المسند» (۶/۱۰۵)، و أبو داود (۳۲۰۷)، و ابن ماجه (۱۶۱۶)، و ابن حبان فی «صحیحه» (۳۱۶۷)، من حدیث عائشه ل. و صححه الألبانی؛ کما فی «صحیح سنن أبی داود» (۲۷۴۶).