فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۳۲] مواردی که می‌توان بعضی از پسران را در دادن هبه ترجیح داد

س۱: من خانواد‌های دارم و پسران و دختران متأهلی دارم، پسرانم حقوق بگیر هستند و در خانه‌‌های خود با زنان و فرزندانشان زندگی می‌کنند و هزینه‌‌های زندگی و مخارجشان بیشتر از توان مالی آن‌هاست. به همین خاطر من به آن‌‌ها در تأمین لوازم زندگی کمک می‌کنم. از طرفی بعضی از برادران و خواهرانشان با من زندگی می‌کنند و من همه امکانات زندگی را برای شان فراهم می‌نمایم؛ امّا امکاناتی که پسران بزرگ به آن احتیاج دارند با مخارج و امکاناتی که بقیه برادرانشان که با من هستند برابر نیست.

سؤال این است که آیا این امکانات و مخارجی که با فراهم کردن آن به فرزندان بزرگ کمک می‌نمایم از زمره نفقه ایست که بر پدر واجب است؟ یا در مفهوم رعایت نکردن مساوات و برابری در نفقه داخل است؟

ج۱: توصیه ما به شما این است که در کمک کردن به فرزندان برابری و مساوات را رعایت کنی، امّا در نفقه باید به هر فردی آن چه را که خود و زن و فرزندانش نیاز دارند بدهی و نیاز‌های تکمیلی که جزو ضروریات است همچون مسکن و سواری و لوازم خانگی را به او بدهی. وظیفه پدر است که همه این نیاز‌های اساسی را تأمین کند و در مفهوم نفق‌های که پرداختن آن بر پدر واجب است داخل هستند و در مفهوم هبه که باید پدر در دادن آن به فرزندان مساوات را رعایت کند، داخل نیست. والله اعلم

قول و املای شیخ ابن جبرین در تاریخ ۱۴/۶/۱۴۲۲

س۲: به اطلاع جناب عالی می‌رسانم که بنده -الحمد لله- فردی متمول و توانگر هستم و چند فرزند دارم. بعضی با من کار می‌کنند و بعضی کوچک هستند و کار نمی‌کنند. آیا هرگاه می‌خواهم به پسران بزرگم هب‌های بدهم آیا لازم است که به دیگر پسرانم بدهم و همه را در این زمینه برابر قرار دهم؟ آیا اگر به یکی از پسرانم که با من کار می‌کنند براساس کار و تلاش او چیزی هبه نمایم که از او تقدیر شود و این گونه او را بر دیگر پسرهایم ترجیح دهم، آیا گناهکار می‌شوم؟

ج۲: اگر آن‌‌هایی که در کار تجاری یا صنعتی با شما کار می‌کنند از طرف خود، مجّانی کار می‌نمایند؛ شایسته است شما در برابر کارشان چیزی به آن‌‌ها بدهی یا ماهیانه به آن‌‌ها حقوق بده یا برایشان در شرکت تجاری یا کارخانه صنعتی و امثال آن سهامی مشخص کن. آن گاه آن‌‌ها با حقوقی که شما مقرر می‌نمایی؛ می‌توانند درآمد مناسبی داشته باشند که آن‌‌ها و خانواده‌ی شان را تأمین کند. اگر اضافه بر مزد یا سهامشان بدهی باید به همان‌اندازه که برادران کوچک را می‌دهی، باشد. این مساواتی است که در حدیث آمده که پیامبر ج فرمود: «اتَّقُوا اللَّـهَ وَاعْدِلُوا بَيْنَ أَوْلادِكُمْ» [۱۵۰۷]. «از الله بترسید و در میان فرزندانتان برابری را رعایت کنید».

همان طور که شما می‌توانید به فرزندی که با شما با جدّیت و نشاط کار می‌کند و از دیگران فعّال تر است به خاطر تشویق و تقدیر چیزی بدهی.

فتوای شیخ ابن جبرین که بر آن امضا کرده است ۲۵/۱/۱۴۲۳

[۱۵۰۷] بخاری ۲۵۸۷ مسلم ۱۶۲۳-۱۳.