فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱۵] دعوت به‌سوی الله براساس بصیرت

داعیان فاسد و منحرف دوست دارند که داعیان خیر و هدایت یافته متفرق شوند، زیرا آن‌‌ها می‌دانند که اتحاد و همکاری دعوتگران‌هدایت یافته موجب پیروزی شده و تفرقه‌شان باعث شکست آن‌‌ها می‌شود و از طرفی هر‌یک از ما در معرض اشتباه قرار دارد. لذا هرگاه اشتباهی از برادرش می‌بیند، بلافاصله با او تماس بگیرد و در مورد مسئله‌ی مورد نظر با او به تحقیق بپردازد، چه بسا که چیزی به نظر ما اشتباه باشد در حالی که واقعیت بر خلاف آن است. همچنین جایز نیست که اشتباه دعوتگر را وسیل‌های برای جرح و متنفر کردن از او قرار دهیم. این کار از صفات مؤمنان نیست چه رسد به دعوتگران به‌سوی الله. هدف از دعوت، آن دعوتی است که با بصیرت باشد.

الله تعالی می‌فرماید: ﴿قُلۡ هَٰذِهِۦ سَبِيلِيٓ أَدۡعُوٓاْ إِلَى ٱللَّهِۚ عَلَىٰ بَصِيرَةٍ أَنَا۠ وَمَنِ ٱتَّبَعَنِيۖ وَسُبۡحَٰنَ ٱللَّهِ وَمَآ أَنَا۠ مِنَ ٱلۡمُشۡرِكِينَ١٠٨﴾ [یوسف: ۱۰۸]. «بگو این راه من است که من با آگاهی به‌سوی الله دعوت می‌دهم و پیروان من‌هم‌چنین می‌باشند و الله را منزه می‌دانم، و من از زمره‌ی مشرکان نمی‌باشم».

دعوتگر باید به آن که چه فرد را دعوت می‌دهد بصیرت و شناخت داشته باشد و از وضعیت کسی که دعوت می‌دهد و از آنچه که به روش دعوت مربوط می‌شود آگاهی داشته باشد؛ اما بصیرت در آن چه بسوی او دعوت می‌کند، باید براساس علم باشد، لذا فرد با دعوتگر هیچ حرفی نزند؛ مگر آن که می‌داند حق است و یا به گمان غالب فکر کند حق است. این در صورتی است چیزی که به آن دعوت می‌دهد از مسایلی باشد که می‌توان گمان غالب را داور قرار داد. اما اگر فرد براساس نادانی و بی‌اطلاعی دعوت دهد تخریب وی از سازندگی‌اش بیشتر است و علاوه بر این گناه بزرگی را نیز مرتکب شده است.

الله تعالى می‌فرماید: ﴿وَلَا تَقۡفُ مَا لَيۡسَ لَكَ بِهِۦ عِلۡمٌۚ إِنَّ ٱلسَّمۡعَ وَٱلۡبَصَرَ وَٱلۡفُؤَادَ كُلُّ أُوْلَٰٓئِكَ كَانَ عَنۡهُ مَسۡ‍ُٔولٗا٣٦﴾ [الإسراء: ۳۶]. «از چیزی دنباله روی مکن که از آن ناآگاهی، بی‌گمان چشم، گوش و دل همه از آن مورد سؤال قرار می‌گیرند».

از مقتضیات بصیرت در رعایت حال کسی که دعوت می‌دهیم این است که داعی باید در دعوتش بین انسان ناآگاه و انسان مخالف و لجوج فرق قایل شود. بصیرت در اسلوب دعوت این است که داعی باید بداند چگونه مردم را دعوت دهد آیا با زور و سخت گیری و فشار و طعنه زدن در آن چه برآنند؟ یا بدون تقبیح با نرمی و رفق و ملاطفت و تشویق آنان را دعوت دهند.

شیخ ابن عثیمین- کتاب الدعوة (۵)، (۲/۱۷۴- ۱۷۵)