فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱] حکم وصیت و متن آن

س: آیا نوشتن وصیت واجب است؟ آیا گرفتن شاهد بر وصیت لازم است؟ متن شرعی وصیت چیست؟

ج: وصیت این گونه نوشته می‌شود:

بنده وصیت می‌کنم و شهادت می‌دهم به کلمه توحید: «لا اله الا الله وحده لا شریك له وأن محمداً عبده ورسوله، عيسی عبد الله ورسوله وكلمته ألقاها إلی مریم وروحٌ منه، وإن الجنة حق، والنار حق، وإن الساعة آتیة لاریب فیها وأن الله یبعث من فی القبور»، تمام بستگانم را وصیت می‌کنم به تقوای الهی و داشتن روابط حسنه و صلح و صفا و اصلاح اخلاق و تزکیه نفس و اطاعت و فرمان برداری از الله تعالی و پیامبر بزرگوارش: به همه خویشاوندان و فرزندان و بستگان وصیت می‌کنم که بر مسیر حق حرکت کنند و در پیمودن راه حق صبور و بردبار باشند، به آنان همان وصیت ابراهیم و یعقوب علیهما السلام که بر فرزندانشان نمودند، توصیه می‌کنم: ﴿إِنَّ ٱللَّهَ ٱصۡطَفَىٰ لَكُمُ ٱلدِّينَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنتُم مُّسۡلِمُونَ﴾ [البقرة: ۱۳۲]. «الله تعالی این آیین پاک را برای شما برگزیده است، زنهار که بمیرید و مسلمان نباشید».

پس از متن فوق، شخص آنچه را که دوست دارد بنویسد. می‌تواند یک سوم مال یا کمتر از آن را در مصارف شرعی وصیت کند و می‌تواند مال معینی را نیز وصیت کند؛ البته باید نوع مصرف شرعی را معین کند (که مثلاً این مبلغ را به مسجد و یا فلان خانواده یتیم و یا به... اختصاص می‌دهم)، و شخصی را به عنوان وکیل برای اجرای وصیت معین نماید، باید دانست که وصیت، واجب نیست؛ بلکه مستحب است و چون خواست می‌تواند وصیت کند.

در بخاری و مسلم از ابن عمر س روایت است، که رسول الله ج فرمودند: «مَا حَقُّ امْرِئٍ مُسْلِمٍ لَهُ شَيْءٌ يُوصِي فِيهِ، يَبِيتُ لَيْلَتَيْنِ إِلَّا وَوَصِيَّتُهُ مَكْتُوبَةٌ عِنْدَهُ» [۱۲۷۵]. «برای مسلمانی که مالی دارد و باید درباره‌ی آن وصیت کند، جایز نیست که دو شب بر او بگذرد بدون این که وصیتش را ننوشته باشد».

در صورتی وصیت واجب است که شخصی بدهکار است و طلبکاران مدرک و یا سندی در دست ندارند که حق خود را ثابت کنند، برای چنین شخصی واجب است که وصیت نامه خود را بنویسد و حقوقی را که دیگران طلبکار هستند بنویسد تا بر اثر مرگ ایشان حقوق این‌‌ها ضایع نشود. بهتر آن است که دو شاهد هنگام تحریر وصیت نامه حاضر باشند، با این که وصیت نامه توسط شخصی از اهل علم و معتمد نوشته شود تا متولیان امر دچار سرگردانی نشوند؛ وصیت کننده تن‌‌ها با نوشتن کتبی با دست خط خودش اکتفا نکند.

شیخ ابن باز – مجموع فتاوی و مقالات متنوعة (۲۰/۷۶، ۷۷)

[۱۲۷۵] بخاری (۲۷۳۸) مسلم (۱۶۲۷).