فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۲۵] پنج کار بعد از وفات پدر و مادر از زمره‌ی نیکی به آن‌هاست

س: چگونه باید به پدر و مادر نیکی کرد؟ آیا می‌توان برای یکی از پدر ومادر عمره کرد، با این که او قبلاً عمره را انجام داده است؟

ج: نیکی به پدر و مادر یعنی این که با مال، مقام و سود رساندن بدنی به پدر و مادر نیکی شود، و این واجب است. نافرمانی از پدر و مادر گناه کبیره و ضایع کردن حق آن‌هاست. نیکی به پدر و مادر تا وقتی که زنده هستند، مشخص است. همان طور که گفتیم یعنی با مال، مقام و بدن باید به آن‌‌ها خدمت و نیکی کرد؛ امّا بعد از وفاتشان نیکی به آن‌‌ها با دعا و استغفار برای آن‌ها، اجرای وصیت بعد از وفاتشان، گرامی‌داشتن دوستانشان و برقرار داشتن پیوند خویشاوندی انجام می‌شود. این پنج چیز نیکی به پدر و مادر بعد از وفاتشان است.

صدقه دادن از سوی آن‌‌ها جایز است؛ امّا به فرزند گفته نمی‌شود که از سوی آن‌‌ها صدقه بده؛ بلکه گقته می‌شود اگر صدقه دادی جایز است و اگر صدقه ندادی دعا کردن برای شان از همه چیز بهتر است؛ چون پیامبر ج می‌فرماید: «إِذَا مَاتَ الْـانسان انْقَطَعَ عَنْهُ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثَةٍ: إِلَّا مِنْ صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ» [۱۴۹۲]. «هرگاه انسان بمیرد عمل او قطع می‌شود مگر از سه چیز: از صدقه جاریه و علمی که از آن استفاده می‌شود و یا فرزند صالحی که برایش دعا می‌کند».

پیامبر ج دعا را در جایی بیان کرده که از عمل شخصی سخن گفته است، پس این دلیلی است بر آن که دعا برای پدر و مادر بعد از وفاتشان از صدقه دادن از سوی آن‌‌ها بهتر است؛ چون اگر این‌‌ها از دعا بهتر می‌بودند پیامبر ج دعا را ذکر نمی‌کرد و همین امور را نام می‌برد، بلکه پیامبر ج افضل و بهتر را ذکر می‌کند و آن را که جایز است امّا افضل و بهتر نیست نیز گوشزد می‌نماید.

چنان که در حدیث سعد بن عباده س وقتی که سعد از پیامبر ج اجازه خواست که از مادرش صدقه دهد، پیامبر ج به او اجازه داد، و این اشاره به آن است که صدقه دادن جایز است؛ امّا افضل نیست. همچنین مردی آمد و گفت: یا رسول الله ج «إِنَّ أُمِّي افْتُلِتَتْ نَفْسُهَا وَأُرَاهَا لَوْ تَكَلَّمَتْ تَصَدَّقَتْ أَفَأَتَصَدَّقُ عَنْهَا؟ قَالَ نَعَمْ» [۱۴۹۳]. «مادرم ناگهان وفات یافت و به نظر من اگر فرصت حرف زدن می‌یافت صدقه می‌داد، آیا می‌توانم از سوی او صدقه بدهم؟ فرمود: بله».

مهم این که توصیه من به این برادر این است که به جای ادای عمره برای پدر و مادر یا صدقه دادن و امثال آن از سوی آن‌‌ها برای شان به کثرت دعا کند. چون پیامبر ج به همین کار راهنمایی کرده است. اما با وجود این اگر او صدقه بدهد یا عمره کند و یا قرآن بخواند و ثواب این کار‌ها را به مادر وپدرش اهدا نماید. نمی‌گویم بد کرده است اما اگر پدر ومادرش عمره یا حج نکرده‌اند می‌توان گفت ادا کردن فریضه از گردن آن‌‌ها از دعا برای شان افضل است. والله اعلم

شیخ ابن عثیمین، کتاب الدعوة (۵ /۱۴۹، ۱۴۸)

[۱۴۹۲] مسلم ۱۶۳۱. [۱۴۹۳] بخاری (۱۸۳۴)، و مسلم (۱۳۵۳).