فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۲۰] نیکی با پدر و مادر و ضوابط آن

س: بعضی از مردم معتقدند که در همه چیز می‌توان به پدر و مادر نیکی کرد... امیدواریم ضوابط نیکی به پدر و مادر را توضیح دهید؟

ج: نیکی به پدر و مادر یعنی این که با مال و جان و مقام و... به آن‌‌ها نیکی شود و با زبان هم به پدر و مادر نیکی می‌شود.

الله تعالی می‌فرماید: ﴿إِمَّا يَبۡلُغَنَّ عِندَكَ ٱلۡكِبَرَ أَحَدُهُمَآ أَوۡ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُل لَّهُمَآ أُفّٖ وَلَا تَنۡهَرۡهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوۡلٗا كَرِيمٗا﴾ [الإسراء: ۲۳]. «هرگاه یکی از آنان، و یا هر دوی ایشان نزد تو به سن پیری برسند، اُف به آن‌ها مگو و بر سر ایشان فریاد مزن و با سخنان محترمانه با آنان سخن بگو».

اغلب این گونه است که اقدامات افراد پیر برای دیگران خوب و درست جلوه نمی‌کنند؛ امّا با وجود این الله تعالی می‌فرماید: ﴿فَلَا تَقُل لَّهُمَآ أُفّٖ﴾ یعنی از آن‌‌ها ناراحت نشو و اُف به آنان مگو.

﴿وَقُل لَّهُمَا قَوۡلٗا كَرِيمٗا﴾. «و بر سر ایشان فریاد مزن و با سخنان محترمانه با آنان سخن بگو».

احسان و نیکی به پدر و مادر با فعل و عمل هم صورت می‌پذیرد؛ به این صورت که انسان در مقابل پدر ومادر متواضع باشد و در برابر آن‌‌ها به گون‌های که شایسته‌ی مقامشان است فروتنی و کرنش نماید. زیرا الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَٱخۡفِضۡ لَهُمَا جَنَاحَ ٱلذُّلِّ مِنَ ٱلرَّحۡمَةِ وَقُل رَّبِّ ٱرۡحَمۡهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرٗا٢٤﴾ [الإسراء: ۲۴]. «و بال تواضع و مهربانی را بر ایشان فرود آور و بگو پروردگارا بدیشان مرحمت فرما، همان گونه که آنان در کودکی مرا تربیت و بزرگ نمودند».

همچنین با خرج کردن مال و پول می‌توان به پدر و مادر نیکی کرد و حق آن‌هاست که فرزندان مخارجشان را تامین نمایند. تأمین مخارج یکی از بزرگترین حقوق والدین بر فرزندان است تا جایی که پیامبر ج می‌فرماید: «أَنْتَ وَمَالُكَ لِأَبِيكَ» [۱۴۸۴]. «تو و مالت از آن پدرت هستید».

همچنین خدمت به پدر و مادر، نیکی به آن‌هاست. انسان طبق معمول و عرف باید به آن‌‌ها خدمت کند و با زبان و کار و عمل به آنان نیکی نماید؛ امّا اگر پدر و مادر از فرزند خواستند که کار حرامی انجام دهد جایز نیست که فرزند از آن‌‌ها اطاعت نماید؛ بلکه در این صورت عدم اطاعت از آن‌ها، نیکی به آن‌هاست. زیرا پیامبر ج می‌فرماید: «انْصُرْ أَخَاكَ ظَالِمًا أَوْ مَظْلُومًا؛ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّـهِ، هَذَا نَنْصُرُهُ مَظْلُومًا فَكَيْفَ نَنْصُرُهُ ظَالِمًا؟ قَالَ تَمْنَعُهُ مِنْ الظُّلْمِ» [۱۴۸۵]. «برادرت را چه ظالم باشد چه مظلوم یاری کن، گفتند:‌ای رسول الله! این که مظلوم است یاری‌اش می‌کنیم؛ امّا ظالم را چگونه یاری کنیم؟ فرمود: یاری کردن ظالم این است که او را از ظلم باز داری».

پس باز داشتن پدر و مادر از کار حرام و هم آهنگ نبودن با آن‌‌ها در کار حرام، نیکی به آن‌هاست. به عنوان مثال: اگر پدر و مادر به فرزند دستور دهد که برایش چیز حرامی‌بخرد و فرزند قبول نکند این فرزند عاق و نافرمان پدر و مادر نیست چون با امتناع ورزیدن در حقیقت پدرش را از کار حرام باز داشته است.

فتوا با امضای شیخ ابن عثیمین

[۱۴۸۴] احمد (۲/۲۰۴)، و ابوداود ۳۵۳۰ و ابن ماجه ۲۲۹۲ از حدیث ابن عمرو. و ابن ماجه ۲۲۹۱ از حدیث جابر و ابن حبان در صحیحش ۴۱۰،۴۲۶۲ از حدیث عائشه. در مصباح الزجاجه ۳/۳۷ گفت: این سندها صحیح و رجال آن ثقه اند. و آلبانی در صحیح ابن ماجه آن را صحیح دانسته است. (۱۸۵۶،۱۸۵۵). [۱۴۸۵] بخاری ۶۹۵۲،۲۴۴۴ از حدیث انس و مسلم همانند آن در البر (۲۵۸۴) از حدیث جابر و احمد (۳ /۲۰۱،۹۹) از حدیث انس و لفظ از اوست.