فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۳۷] بیانیه هیئت علمای بلند پایه در مورد انجام آزمایشات و تجربه‌های علمی‌بر حیوانات

فتوای ش ۱۸۸ تاریخ ۲۵/۱۰/۱۴۱۸هـ

الحمد لله والصلوة والسلام علی رسوله واله وصحبه ومن اهتدی بهداه امّا بعد:

مجلس هیئت علمای بلند پایه در چهل وهشتمین نشست خود که در شهر ریاض در تاریخ ۱۷/۱۰/۱۴۱۸هـ آغاز به کار نمود. در این نشست، موضوع بیهوش کردن حیوانات و انجام آزمایشات پزشکی بر آن‌‌ها تا در آینده از این تجربه‌‌ها در معالجه انسان استفاده شود، را مورد بررسی قرار داد. یکی از پزشکان در گارد ملی از رئیس مجلس هیئت علمای بلند پایه چنین استفتا نموده است که:

جناب عالی می‌دانید که حوادث، نتایج وخیمی‌دارند که در بسیاری موارد مصدومین در محل حادثه یا بعد از رسیدن به بیمارستان وفات می‌کنند. از این رو با توجه به کثرت حوادث، بیمارستآن‌‌های بزرگ جهان دوره‌‌های آموزشی پیشرفت‌های برای نجات دادن زندگی مصدومین ترتیب داده‌اند. این دوره‌‌ها در کاهش نسبت مرگ و میر به علت مصدومیت به مشیت الهی تأثیر مثبتی داشته‌اند و آمار معلولیت‌‌های جسمی را کاهش داده است. بنابراین بیمارستان ملک فهد در گارد ملی این دوره‌‌ها را برای پزشکان جراح کشور پادشاهی سعودی برگزار نموده است.

در این دوره‌‌های آموزشی آزمایشات بر حیواناتی همچون گوسفند و سگ انجام می‌گیرند. به این صورت که دامپزشک، حیوان را کاملاً بیهوش می‌کند و سپس آن را روی میز مخصوص می‌گذارند و آنگاه پزشکانی که دوره می‌بینند در ساق‌‌ها و شکم و قلب و حنجره این حیوانات عمل جراحی انجام می‌دهند. بلافاصله بعد از عمل جراحی بعد از آن که مطمئن شدیم که حیوان زنده است آن را ذبح می‌کنیم. بیشتر این مواد بیهوش کننده به هنگام ذبح بیرون می‌آیند. امّا بعضی تا نیم ساعت در آن باقی می‌مانند و ما بعد از ذبح، حیوان را مصرف می‌کنیم.

تذکرات:

۱- بهترین راه برای اجرای این تمرین‌‌ها استفاده از چنین حیواناتی است.

۲- حیوانی که در این تمرینات استفاده می‌شود کاملاً بیهوش می‌شود و هیچ دردی و ناراحتی از اعمال جراحی احساس نمی‌کند.

۳- بعضی از این اعمال جراحی به گون‌های هستند که باید حیوان زنده و بیهوش باشد.

۴- این تمرینات تحت نظر پزشکان مسلمان انجام می‌گیرد.

۵- این تمرینات برای کسانی که آن را انجام می‌دهند فایده‌ی زیادی دارد و به دنبال آن می‌توان زندگی مصدومین را به اذن الله نجات داد.

لطفاً در مورد این کارمان ما را فتوا دهید... آیا بعد از پایان رسیدن عمل جراحی ذبح کردن سگ درست است؟ ا.ه.

مجلس از گزارش ذبح حیوان بیهوش شده و خوردن آن اگر حلال گوشت باشد و از گزارش‌‌های پزشکی رسیده از وزارت بهداشت و دانشگاه ملک سعود و دانشگاه ملک عبدالعزیز که به طور مفصّل از کار‌هایی که بعد از بیهوشی بر حیوانات انجام می‌گیرد؛ سخن گفته شده اطلاع یافت.

بعد از بحث و مناقشه و تبادل آرا و تأمل در دلایل شرعی از قبیل کتاب و سنت که بیانگر این هستند که الله، انسان را بر بسیاری از آفریده هایش برتری داده و آنچه در آسمآن‌‌ها و زمین است، برای انسان مقرر کرده است. مجلس با رأی اکثریت امور ذیل را تصویب نمود:

۱- بیهوش کردن حیوانات در صورت نیاز و اجرای اعمال جراحی بر آن جایز است، اگر این کار به مصلحت انسان باشد؛ امّا باید مواظب باشند که حیوان را نباید بدون بیهوشی جراحی کرد و عذاب داد.

۲- ذبح و خوردن حیواناتی که حلال گوشت هستند. اگر بعد از عمل جراحی زنده باشند جایز است؛ به شرط آن که تیم متخصص پزشکی تشخیص دهد که خوردن گوشت آن به خاطر مواد شیمیایی که به هنگام بیهوشی آن استفاده شده برای استفاده کننده زیانی ندارد.

۳- حیواناتی که خوردن گوشت آن حلال نیست یا به علت مواد شیمیایی که در بیهوشی از آن استفاده شده است قابل خوردن نیست، اگر بعد از عمل حراحی معذب هستند باید کشته شوند.

۴- مجلس هیئت علمای بلند پایه به پزشکان و همه کسانی که در بیهوش کردن و انجام عمل جراحی دست دارند را به تقوای الهی توصیه می‌کند و این که با حیوانات حلال گوشت و حرام گوشت به مهربانی رفتار کنند.

در همه عملیاتی که بر حیوان انجام می‌گیرد بکوشند که براساس آموزه‌‌های شرعی کارشان را انجام دهند و این گونه فرمان پیامبر ج را جامه عمل بپوشانند که می‌فرماید: «إِنَّ اللَّـهَ كَتَبَ الْـإِحْسَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ؛ فَإِذَا قَتَلْتُمْ فَأَحْسِنُوا الْـقِتْلَةَ، وَإِذَا ذَبَحْتُمْ فَأَحْسِنُوا الذَّبْحَ، وَلْيُحِدَّ أَحَدُكُمْ شَفْرَتَهُ، فَلْيُرِحْ ذَبِيحَتَهُ» [۱۵۳۱]. «الله تعالی احسان و نیکویی را در هر چیزی فرمان داده است، هرگاه کشتید به خوبی بکشید و هرگاه ذبح کردید به خوبی ذبح کنید و کارد خود را تیز کنید تا حیوان راحت ذبح شود».

مجلس توصیه می‌نماید که عملیات آموزشی و تمرینی بر حیوانات اجرا نشوند مگر آن که ضرورتی باشد و در آن مصلحت طبی و پزشکی برای انسان نهفته باشد که جز با این کار‌های آموزشی و تمرینی دست یافتنی نیست.

و بالله التوفیق و صلی الله و سلم علی عبده و رسوله و نبینا محمد و اله و صحبه.

هیئت علمای بلند پایه، جامع الفتاوی الطبیه، ص ۳۵۱-۳۵۳

جمع آوری دکتر عبدالعزیز عبدالمحسن

[۱۵۳۱] مسلم ۱۹۵۵.