فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۷۰] چند برابر بودن ثواب نماز مخصوص مسجد کعبه است

س: آیا چند برابر بودن ثواب نماز خواندن در مسجدالحرام مخصوص مسجد کعبه است یا تمام حرم را شامل می‌شود؟

ج: چند برابر بودن ثواب نماز در مسجد الحرام، مخصوص مسجدی است که کعبه در آن قرار دارد و تمام حرم را شامل نمی‌شود.

مسلم در صحیح خود، (باب فضل الصلاة بمسجد مکة والمدینة)، از میمونه ل روایت می‌کند که می‌گوید: از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «صَلَاة فِيهِ – أي: المسجد النبوي - أَفْضَل مِنْ الْـف صَلَاة فِيمَا سِوَاهُ مِنْ الْـمَسَاجِد إِلَّا مَسْجِد الْـكَعْبَة» «یک نماز در مسجد النبی ج از هزار نماز در مساجد دیگر افضل است؛ مگر مسجد کعبه» [۱۰۵۶] .

قول راجح در این مورد همین است و ظاهر کلام اصحاب ما از فق‌های حنابله همین است. همان گونه که صاحب کتاب الفروع گفته است. در «الفروع» (ص۶۰۰، ج۱ ط آل ثانی) می‌گوید: ظاهر کلام فق‌های حنابله این است که منظور از مسجد الحرام، خود مسجد است. (پایان گفتار فق‌های حنابله).

باید دانست که منظور از مسجد الحرام به طور مطلق، مسجدی است که کعبه در آن قرار دارد. به دلیل گفتار الهی:

﴿وَلَا تُقَٰتِلُوهُمۡ عِندَ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ حَتَّىٰ يُقَٰتِلُوكُمۡ فِيهِ﴾ [البقرة: ۱۹۱]. «و با آن‌ها، در نزد مسجد الحرام (در منطقه حرم)، جنگ نکنید! مگر اینکه در آن جا با شما بجنگند».

﴿أَجَعَلۡتُمۡ سِقَايَةَ ٱلۡحَآجِّ وَعِمَارَةَ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ﴾ [التوبة: ۱۹]. «آیا قرار داده اید سیراب کردن حجاج، و آباد ساختن مسجد الحرام را..».؟

﴿فَلَا يَقۡرَبُواْ ٱلۡمَسۡجِدَ ٱلۡحَرَامَ﴾ [التوبة: ۲۸] «نزدیک مسجد الحرام نشوند»!.

﴿وَصَدُّوكُمۡ عَنِ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ﴾ [الفتح: ۲۵]. «و شما را از (زیارت) مسجد الحرام بازداشتند» و از محدوده‌ی حرم باز نداشتند.

رسول الله ج می‌فرماید: «لَا تُشَدُّ الرِّحَالُ إِلَّا إِلَى ثَلَاثَةِ مَسَاجِدَ: مَسْجِدِ الْـحَرَامِْ، وَمَسْجِدِي هَذَا، وَالْـمَسْجِدِ الْـأَقْصَى» [۱۰۵۷]. «بار سفر نبندید؛ مگر برای زیارت سه مسجد: مسجد الحرام، مسجد النبی و مسجد الاقصی».

بنابراین اگر شخصی به طرف مسجد الشعب یا مسجد الجودریه یا مسجد خیف یا یکی دیگر از مساجدی که در محدوده‌ی حرم هستند، بار سفر ببندد، بنا به حدیث نبوی چنین اجاز‌های ندارد؛ پس مادامی که شدّ رحال و سفر برای زیارت، به مسجد کعبه خاص است، چند برابر بودن ثواب نماز هم فقط مخصوص مسجد کعبه است؛ اما باید دانست که نماز در محدوده‌ی حرم، از نماز در خارج از محدوده‌ی حرم افضل است. منتهی ثواب نماز در خارج از محدوده‌ی حرم به‌اندازه‌ی ثواب در خود حرم نیست.

قول دوم این است که چند برابر بودن ثواب نماز، تمام محدوده‌ی حرم را شامل می‌شود. استدلال این گروه از علما از کلام الهی است که فرموده: ﴿إِنَّمَا ٱلۡمُشۡرِكُونَ نَجَسٞ فَلَا يَقۡرَبُواْ ٱلۡمَسۡجِدَ ٱلۡحَرَامَ بَعۡدَ عَامِهِمۡ هَٰذَا﴾ [التوبة: ۲۸]. «مشرکان ناپاکند؛ پس نباید بعد از امسال، نزدیک مسجد الحرام شوند»!.

و نیز گفتار پروردگار که می‌فرماید: ﴿سُبۡحَٰنَ ٱلَّذِيٓ أَسۡرَىٰ بِعَبۡدِهِۦ لَيۡلٗا مِّنَ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ إِلَى ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡأَقۡصَا﴾ [الإسراء: ۱].

روایت شده است که رسول الله ج از خانه ام هانی ل به اسراء برده شد. استدلال می‌نمایند که رسول الله ج در سفر حدیبیه در محدوده‌ی خارج از حرم (حلّ) مقیم بودند و نماز را در محدوده‌ی حرم اقامه می‌کردند [۱۰۵۸].

اما استدلال این دسته از علما از آیه ۲۸ سوره‌ی توبه کافی نیست؛ زیرا الله تعالى فرموده: ﴿فَلَا يَقۡرَبُواْ﴾ و نفرمود: «فلا یدخلوا». الله تعالى فرموده که مشرکین به مسجد الحرام نزدیک نشوند و نفرموده که داخل نشوند.

بنابراین مراد از مسجد الحرام در آیه، مسجد کعبه است که مشرکین از نزدیک شدن به آن منع شده‌اند و حتی حق نزدیک شدن به آن را ندارند. به این صورت در حدود حرم که در جوار کعبه است، هم نزدیک نشوند. چنانچه منظور از مسجد الحرام در آیه تمام سرزمین حرم می‌بود، مشرکین از نزدیک شدن به حدود حرم باید منع می‌شدند. و بین مشرکین و حدود حرم، حد فاصلی می‌بود که اجازه نزدیک شدن به آن را نداشتند.

بنابراین نتیجه می‌گیریم که مراد از مسجد الحرام، مسجد کعبه است. مشرکین نباید به آن داخل شوند و از محدوده‌ی حرم فاصله بگیرند تا به مسجدِ کعبه نزدیک نشوند.

در مورد آیه اول سوره‌ی اسراء باید گفت: منظور از مسجد الحرام در این آیه، مسجد کعبه است؛ زیرا روایت صحیح این است که رسول الله ج از محل حجر به اسراء برده شد، نه از منزل اُم هانی ل.

شیخ ابن عثیمین – مجموع فتاوی و رسائل (۲۰/۱۶۴) ف – (۴۶۵)

[۱۰۵۶] مسلم (۱۳۹۶). [۱۰۵۷] بخاری (۱۱۸۸) مسلم (۱۳۹۷). [۱۰۵۸] بخاری (۲۷۲۳،۲۷۳۱).