فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۲۴۴] شب‌هاتی پیرامون عکس و تصاویر تلویزیونی:

س: شب‌هاتی در مورد تحریم گرفتن عکس‌با دوربین و تصاویر تلویزیون مطرح می‌شود، توضیح دهید.

الف: می‌گویند: عکسبرداری با دوربین تقلید از خلقت و آفرینش الله تعالى نیست. بلکه سایه‌ی شخص از طریق دستگاه روی فیلم می‌افتد بدون این که گیرنده در کشیدن عکس نقشی داشته باشد.

ب: می‌گویند: عکس مانند: آینه است. اگر فرض شود که تصویر در آینه ثابت بماند آیا حرام است؟

ج: می‌گویند: کسی که تلویزیون را در صورت نبودن مناظر حرام، حلال می‌داند. باید عکس را نیز حلال بداند. زیرا تصاویر تلویزیونی نیز مجموع‌های عکس هستند که با سرعت حرکت می‌کنند و بیننده نیز گمان می‌کند که در حال حرکتند.

د: می‌گویند: اگر عکس حرام است چرا عکس برای پاسپورت حجّاج جایز است؟ زیرا شخصی را که به حج می‌رود نمی‌دزدند. بنابراین گرفتن عکس برای ضروریات مانند کارت شناسایی و امور دیگر هم جایز باشد.

ج: آن‌چه برای شورای فتوا روشن است، این است که گرفتن عکس جانداران جایز نیست. بنا به احادیثی که در این مورد آمده است، باید دانست که این دلایل عام هستند و عکاسان حرف‌های و غیر حرف‌های را شامل می‌شوند. خواه این عکس‌‌ها نقاشی باشند یا با دوربین یا با وسایل دیگر گرفته شوند.، گرفتن عکس بنا بر ضرورت مانند عکس شناسنامه یا پاسپورت یا عکس مجرمان برای شناسایی، نگهداری، جلوگیری از فرار و دستگیری آنان پس از ارتکاب جرم و هر گونه عکسی که داشتن آن ضروری است، جایز می‌باشد.

عکس جاندارانی که مورد اهانت قرار می‌گیرند و زیر پا باشند، نگهداری آن در منزل از نظر شرعی اشکالی ندارد. عکس‌هایی که بر شناسنامه یا پاسپورت هستند، آوردن آن به خانه و همراه داشتن آن جایز است. نگهداری عکس جهت احترام جایز نیست. ولی بر حسب نیت افراد نگهداری آن در خانه حکمش نیز فرق می‌کند: در مواردی این کار شرک اکبر است؛ در مواردی شخص فقط گناهکار می‌شود.

اگر عکس برای یادآوری در خانه نگهداری می‌شود باز هم جایز نیست؛ زیرا اصل در مورد عکس، منع است. گرفتن عکس و نگهداری از آن جز برای اهداف شرعی جایز نیست؛ فرد در این کار هدف شرعی ندارد.

اما عکس‌‌هایی که در مجلات و روزنامه‌‌ها وجود دارد خریدن و نگهداری آن در خانه جایز نیست؛ زیرا در این کار اگر مصلحتی هم باشد، فساد ناشی از آن بسیار است و اگر در آن مصلحتی نباشد حرام بودنش حتمی است.

پیامبر ج می‌فرماید: «إِنَّ الْـحَلَالَ بَيِّنٌ وَإِنَّ الْـحَرَامَ بَيِّنٌ، وَبَيْنَهُمَا مُشْتَبِهَاتٌ لَا يَعْلَمُهُنَّ كَثِيرٌ مِنْ النَّاسِ، فَمَنْ اتَّقَى الشُّبُهَاتِ اسْتَبْرَأَ لِدِينِهِ وَعِرْضِهِ، وَمَنْ وَقَعَ فِي الشُّبُهَاتِ وَقَعَ فِي الْـحَرَامِ كَالرَّاعِي يَرْعَى حَوْلَ الْـحِمَى يُوشِكُ أَنْ يَرْتَعَ فِيهِ، أَلَا وَإِنَّ لِكُلِّ مَلِكٍ حِمًى أَلَا وَإِنَّ حِمَى اللَّـهِ مَحَارِمُهُ» [۴۲۸].«همانا حلال و حرام مشخص هستند و بین آن دو امور شک برانگیزی است که بیشتر مردم از آن نا آگاه هستند. هرکس از این تردید‌ها دوری کرد دین و آبروی خود را حفظ کرده است و هرکس در این تردید‌ها داخل شود در حرام داخل شده است. همچون چوپانی که اطراف منطقه‌ی ممنوعه به چراندن مشغول است و هر لحظه امکان ورود به آن را دارد. آگاه باشید هر پادشاهی را منطقه‌ی ممنوع‌های است و منطقه‌ی ممنوعه‌ی الله تعالى، چیز‌هایی است که حرام کرده است».

پیامبر ج می‌فرماید: «دَعْ مَا يَرِيبُكَ إِلَى مَا لَا يَرِيبُكَ» [۴۲۹].«آن‌چه تو را به شک می‌اندازد ترک کن و به‌سوی چیز‌هایی که تو را به شک نمی‌اندازد برو».

پیامبر ج به کسانی که از ایشان در مورد نیکی سؤال کردند، فرمود: «الْـبِرُّ: مَا اطْمَأَنَّتْ إِلَيْهِ النَّفْسُ واطْمَأَنَّ إِلَيْهِ الْـقَلْبُ، وَالإِثْمُ: مَا حَاكَ فِي النَّفْسِ وَتَرَدَّدَ فِي الصَّدْرِ، وَإِنْ أَفْتَاكَ النَّاسُ مَا أَفْتُوكَ» [۴۳۰]. «نیکی چیزی است که قلب و جان به آن اطمینان دارند و گناه چیزی است که در آدمی تأثیر بگذارد و سینه را به تردید وادارد اگر چه مردم برایت فتوا دهند».

عکس به وسیله‌ی دوربین مانند چهره‌ی فرد در آینه نیست؛ زیرا تصویری که در آینه مشاهده می‌شود با کنار رفتن فرد از جلوی آن از بین می‌رود؛ اما عکس بعد از کنار رفتن فرد از جلوی دوربین باقی می‌ماند؛ بنابراین بسیاری از عکس‌‌ها مشکلات عقیدتی و اخلاقی بوجود می‌آورند. گاهی در موارد ضروری هم‌چون پاسپورت، شناسنامه، ویزای اقامت و یا گواهینامه رانندگی سودمند هستند.

عکس با دوربین فقط‌انداختن سایه بر فیلم نیست. بلکه گرفتن عکس، کار با دستگاهی است که توسط این دستگاه سایه بر فیلم‌انداخته می‌شود و این کار شباهت با خلقت و آفرینش پروردگار است. نهی از تصویر سازی عام است؛ زیرا در آن شباهت با خلقت و آفرینش پروردگار می‌باشد. باید دانست که منشأ بسیاری از مشکلات عقیدتی و اخلاقی، انواع عکس‌‌هایی است که همه جا در دسترس هستند. بدون در نظر گرفتن نوع تهیه‌ی این عکس‌‌ها که چگونه و با چه وسایل و ابزاری تهیه شده‌اند.

اما تلویزیون: موسیقی و تصاویر ناشایستی که از طریق تلویزیون پخش می‌شود حرام هستند. سخنرانی‌‌های اسلامی و دینی، اعلامیه‌‌های تجاری و سیاسی وغیره که از تلویزیون پخش می‌شود و در شریعت از آن منع نشده جایز هستند؛ در صورتی که جنبه‌ی فساد تلویزیون بر جنبه‌ی خیر غالب باشد حرام است.

و بالله التوفیق. و صلی الله علی نبینا محمد وآله و صحبه و سلّم.

انجمن دائم پژوهش‌‌های علمی وافتا (۱/۶۴۲-۴۶۳)

[۴۲۸] مسلم (۱۵۹۹). [۴۲۹] نسائی (۵۷۱۴)۰ ترمذی (۲۵۱۸) با زیادت و گفته: «حسن صحیح» حاکم ۲/۱۳ – ۴/۹۹ (۲۱۶۹، ۲۱۷۰، ۷۰۴۶) و صححه فی الموضع و وافقه الذهبی. [۴۳۰] احمد ۴/۲۲۷، ۲۲۸ دارمی ۲۵۳۳ ابویعلی در مسندش ۱۵۸۶، ۱۵۸۷ ابونعیم در «الحلیه» ۲/۲۴، ۶/۲۵۵ نووی آن را در الاذکار تحسین کرده است. ۱/۳۲۶ و ریاض الصالحین ۱/۱۳۰منذری در ترغیب و ترهیب ۲/۳۵۱.