فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۷۵] حکم نیابت در انجام بعضی از مناسک حج

س: حکم نیابت در انجام بعضی از مناسک حج چیست؟

ج: نیابت در انجام بعضی از مناسک حج به این معناست که: انسان فردی را برای انجام برخی از اعمال حج به جای خود بگمارد. مانند این که به جای او طواف نماید یا سعی بین صفا و مروه کند یا در عرفه وقوف کند، شب در منی بماند و رمی جمره را انجام دهد و اعمال جزئی دیگر از این قبیل؛ اما قول راجح این است که برای انسان جایز نیست کسی را برای ادای یکی یا بخشی از اعمال حج و عمره به عنوان نائب بگیرد؛ اعم از فرض یا نفل. چرا که از ویژگی‌‌های حج و عمره این است که وقتی انسان برای یکی از این دو احرام بست انجام آن برای او فرض می‌شود حتی اگر حج یا عمره‌ی مستحبی باشد.

زیرا الله تعالی می‌فرماید: ﴿ٱلۡحَجُّ أَشۡهُرٞ مَّعۡلُومَٰتٞۚ فَمَن فَرَضَ فِيهِنَّ ٱلۡحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي ٱلۡحَجِّ﴾ [البقرة: ۱۹۷] . «حج در ماه‌های معینی انجام می‌پذیرد [که عبارتند: از شوال، ذوالقعده و ذوالحجه] حج را بر خویش واجب گردانید، (بدانید که) آمیزش جنسی و گناه و نافرمانی و جدال در اثنای حج روا نیست».

این آیه قبل از فرض شدن حج نازل شده است یعنی: قبل از نزول: ﴿وَلِلَّهِ عَلَى ٱلنَّاسِ حِجُّ ٱلۡبَيۡتِ مَنِ ٱسۡتَطَاعَ إِلَيۡهِ سَبِيلٗا﴾ [آل عمران: ۹۷]. «و حج این خانه، واجب الهی است بر کسانی که توانایی [مالی و بدنی] برای رفتن به آن‌جا را دارند».

محتوای آیه به این موضوع دلالت دارد که با بستن احرام برای حج یا عمره، انجام آن بر شخص فرض می‌شود. در واقع با شروع عمل، انجام آن فرض می‌گردد.

الله تعالى می‌فرماید: ﴿ثُمَّ لۡيَقۡضُواْ تَفَثَهُمۡ وَلۡيُوفُواْ نُذُورَهُمۡ وَلۡيَطَّوَّفُواْ بِٱلۡبَيۡتِ ٱلۡعَتِيقِ٢٩﴾ [الحج: ۲۹] . «بعد از آن باید آلودگی‌ها [و چرک و کثافات] را از خود برطرف سازند، و به نذرهای خویش وفا کنند و خانه قدیمی و گرامی الله را طواف نمایند».

به بیان این آیه شروع حج، آن را مانند چیز نذری می‌گرداند. با این ترتیب درست نیست که انسان، شخصی را برای انجام یکی یا برخی از اعمال حج بگمارد و در سنت هم چیزی از این نوع نیابت وجود ندارد، بجز این که اصحاب به جای کودکان، رمی جمرات را انجام می‌دادند.

همچنین ام‌سلمه ل زمانی که تصمیم به انجام حج گرفت گفت:‌ای رسول الله ج من قصد ادای حج دارم و بیمارم رسول الله ج فرمود:«طُوفِي مِنْ وَرَاءِ النَّاسِ وَأَنْتِ رَاكِبَةٌ». «پشت سر مردم و در حالی که سواره هستی طواف کن» [۱۰۶۰].

این حدیث اشاره دارد به این که نمایندگی در اعمال حج جواز ندارد.

شیخ ابن عثیمین، مجموع فتاوی ورسائل۲۱/۱۶۰س۱۹۹)

[۱۰۶۰] بخاری (۱۶۳۳) و مسلم، (۱۲۷۶).