[۵۶] روش سجده‌ی تلاوت
س۱: کیفیت سجده‌ی تلاوت چگونه است، در آن چند سلام وجود دارد و چه چیزی در آن خوانده می‌شود؟
ج۱: سجده‌ی تلاوت مانند سجده‌ی نماز است؛ افضل این است که سجده‌کننده بایستد و سپس بر هفت اعضا به سجده بیفتد و تا سه بار (سُبْحانَ ربِّيَ الأعْلي) بگوید و پس از آن دعا‌های ذیل را بخواند:
«اللّهمَّ إنِّي لَكَ سَجَدْتُ وبِكَ أمَنْتُ، ولَكَ أسْلَمْتُ وعَلَيكَ تَوَكَّلْتُ، سَجَدَ وَجْهِي لِلَّذِي خَلََقَهُ وشَقَّ سَمْعَهُ وبَصَرَه بِحَوْلِهِ وقُوَّتِهِ، تَبَارَك اللهُ أحْسَنُ الْـخَالقِيِنَ» [۷۵۸]. «الهی! برای تو سجده بردم و به تو ایمان آوردم و تسلیم تو شدم و بر تو، توکل نمودم، سجده برد صورتم برای ذاتی که آن‌را خلق کرد و با توان و قدرت خود حس شنوایی و بینایی به او داد، خیر و برکت الله چقدر فراوان است و او نیکوترین آفرینندگان است».
«اللّهُمَّ اكْتُبْ لِيْ بِهَا أجْراً وَضَعْ عَنِّي بها وِزْرَاً واجْعَلْهَا لِي عِندَكَ ذُخْراً، وتَقَبَّلْهَا مِنِّي كما تَقَبّلْتَهَا مِنْ عَبْدِكَ داوُدَ عَلِيْهِ وعَلَي نبيِّنَا أفْضَلُ الصّلاةِ والسّلامِ». «الهی! به خاطر این سجده أجر و ثوابی برایم بنویس و گناهی را از من کم کن و آن‌را نزد خود برای من ذخیره گردان و آن‌را از من قبول کن همانگونه که آن‌را از بنده‌ات داود قبول کردی که بر او و بر پیامبر ما بهترین درود‌ها و سلام‌‌ها باد» [۷۵۹].
بهتر این است که سجده کننده به هنگام رفتن به سجده و بلند شدن از آن تکبیر بگوید و همچون نماز سلام بدهد، ولی اگر سلام نداد اشکالی ندارد.
س۲: آیا در سجده‌ی تلاوت به هنگام سجده بردن و برخاستن از آن گفتن تکبیر در نماز و خارج از آن لازم است؟
ج۲: بسیاری از علما گفته‌اند که حکم سجده تلاوت همچون حکم نماز است و بنابراین برای آن طهارت، سترعورت، استقبال قبله و سجده نکردن در اوقات ممنوعه را شرط قرار داده‌اند و همچنین گفتن تکبیر به وقت سجده بردن و سلام دادن بعد از آن‌را الزامی‌دانسته‌اند، کما این‌که این مسائل را در نماز شرط قرار داده‌اند.
شیخ الاسلام ابن تیمیه ترجیح داده که سجده‌ی تلاوت احکامی مانند نماز ندارد بلکه عبادتی مطلق است، زیرا أقل آن چه که نماز نامیده می‌شود یک رکعت است مانند یک رکعت نماز وتر. از این رهگذر در سجده‌ی تلاوت شروط نماز وجود ندارد و حتی در اوقات ممنوعه نیز می‌توان آن‌را ادا کرد و نیازی به تکبیر و سلام گفتن هم نیست. آن‌چه که در مورد تکبیر وارد شده محمول بر استجاب است، یا کسی که تلاوتش را از قاری قرآن شنیده باشد تا به او اقتدا کرده و سجده‌اش را ادا نماید. یا محمول بر این است که آن سجده در نمازی جهری اتفاق افتاده است چون روایت شده که رسول الله ج فرمودند: «كانَ يُكَبِّرُ فِيْ كُلِّ خَفْضٍ ورَفَعٍ» [۷۶۰]. «پیامبر ج به هنگام هر خم شدن و بلند شدن تکبیر می‌گفت».
پس این حدیث خم شدن و بلند شدن، سجده‌ی تلاوت را نیز دربر می‌گیرد (در نماز).
بسیاری از علما گفته‌اند که کافی است تن‌‌ها امام به هنگام برخاستن برای خواندن آیه‌ی بعد و ادامه‌ی قرائت تکبیر بگوید. ولی قول برگزیده این است که به خاطر عمل به عام بودن حدیث در چنین حالتی باید تکبیر گفت.
س۳: آیا در سجده‌ی تلاوت سلام دادن وجود دارد؟
ج۳: اگر فتوای کسانی را ملاک قرار دهیم که سجده‌ی تلاوت را مانند نماز نمی‌دانند در صورتی که شخص به تن‌‌هایی سجده کند نیاری به سلام دادن نیست. همانگونه که به تکبیر گفتن نیازی نیست چون این‌‌ها مختص نماز هستند.
رسول الله ج فرموده‌اند: «تحْرِيْمُهَا التّكبِيْرُ، وتَحْلِيْلُهَا التَّسْلِيْمُ» [۷۶۱]. «نماز با گفتن الله اکبر آغاز می‌شود و با گفتن سلام تمام می‌شود».
بنا بر فتوای دوم، سجده‌ی تلاوت در حکم نماز است بعد از ادای سجده سلام دهد، البته نیازی به خواندن تشهد نیست.
شیخ ابن جبرین- فتوای شماره‌ی (۷۵۶۰)
[۷۵۸] مسلم (۷۷۱)، مسند احمد (۱/۱۰۲،۹۴)، (۶/۲۱۷،۳۰)، ابوداود (۱۴۱۴،۷۶۰)، ترمذی (۳۴۲۵،۳۴۲۳،۳۴۲۲،۳۴۲۱،۵۸۰). ترمذی حدیث مذکور را «حسن صحیح» قرار داده است: نسائی (۱۱۲۷-۱۱۳۰)، ابن خزیمه (۶۷۳،۵۶۳)، ابن حبان (۱۹۷۸،۱۹۷۷) و حاکم ۱/۲۲۰ (۸۰۰-۸۰۲). [۷۵۹] ترمذی (۳۴۲۴). ترمذی گفته است: «حدیث غریبٌ». ابویعلی (۱۰۶۹)، ابن خزیمه (۵۶۲)، ابن حبان (۲۷۶۸) و حاکم ۱/۲۲۰ (۷۹۹). حاکم این حدیث را تصحیح نموده و ذهبی نیز در این کار با او موافق است. [۷۶۰] بخاری (۷۸۷)، و مسلم (۳۹۲). [۷۶۱] مسند احمد (۱/۱۲۹،۱۲۳)، ابوداود (۶۱۸،۶۱)، ترمذی (۲۳۸،۳). امام ترمذی گفته است: «حدیث حسنٌ». ابن ماجه (۲۷۵) و مستدرک حاکم ۱/۱۳۲ (۴۵۷). حاکم حدیث مذکور را صحیح قرار داده که امام ذهبی در این زمینه با او موافق است.