فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۲] احکام متعلق به حیض و نفاس

س: احکام متعلق به حیض و نفاس چه هستند؟

ج: علما گفته‌اند: حیض: خونی طبیعی است که اگر زن صلاحیت حامله شدن را داشته باشد در روز‌های معینی از او می‌آید، و گفته‌اند خداوند این خون را به عنوان غذای فرزند در شکم مادر پدید آورده است، بنابراین وقتی که زن حامله شود در اغلب موارد خونش قطع می‌گردد. وقتی که زن حیض شود احکام زیادی به او تعلق می‌گیرد که عبارتند از:

اول- خواندن نماز و گرفتن روزه بر او حرام است. زیرا پیامبر ج فرمود: «إِذَا حَاضَتْ لَمْ تُصَلِّ وَلَمْ تَصُمْ». «آیا مگر نه این است که زن در دوران حیض، نماز نمی‌خواند و روزه نمی‌گیرد [۱۸۸۳]».

بنابراین در دوران قاعدگی جایز نیست که زن روزه بگیرد. همچنین جایز نیست که نماز بخواند. اگر در حالت حیض روزه بگیرد یا نماز بخواند گناهکار است و روزه و نماز او پذیرفته نیست.

دوّم: زن اگر در دوران قاعدگی باشد طواف کعبه بر او حرام است؛ چون وقتی که عایشه (ل) هنگام ادای مناسک حج قاعده شد، پیامبر ج به او گفت: «افْعَلِى مَا يَفْعَلُ الْـحَاجُّ غَيْرَ أَلاَّ تَطُوفِى بِالْـبَيْتِ». «همه کار‌هایی را که حاجی انجام می‌دهد انجام بده غیر از این که کعبه را طواف نکن [۱۸۸۴]».

وقتی که به پیامبر ج گفتند: که صفیه بنت حییّ (ل) قاعده شده، پیامبر ج فرمود: «أَحَابِسَتُنَا هِيَ ؟». «آیا او ما را نگاه داشته است؟ [۱۸۸۵]». چون پیامبر ج فکر می‌کرد که صفیه طواف افاضه را انجام نداده است، آنگاه مردم گفتند: او طواف افاضه را انجام داده است، پیامبر ج فرمود: «اُخْرُجُوا». «حرکت کنید».

از این حدیث بر می‌آید که اگر زن طواف افاضه- طواف حج- را انجام داد و سپس دوران قاعدگی‌اش فرا رسید و حیض شد، احکام حج او تمام شده است؛ حتی اگر بعد از طواف افاضه و قبل از سعی صفا و مروه قاعده شد، احکام او تمام شده است؛ زیرا زن در دوران قاعدگی می‌تواند سعی بین صفا و مروه را انجام دهد.

همچنین از این حدیث فهمیده می‌شود که طواف وداع از زن حائض ساقط می‌شود. چنان که به صراحت در حدیث ابن عباسس آمده که می‌گوید: «أُمِرَ النَّاسُ أَنْ يَكُونَ آخِرُ عَهْدِهِمْ بِالْـبَيْتِ إِلَّا أَنَّهُ خُفِّفَ عَنْ الْـحَائِضِ». «مردم در یافتند که وقتی می‌خواهند بروند، برای آخرین بار کعبه را طواف کنند، اما این طواف از زن حائض ساقط است [۱۸۸۶]».

سوم: آمیزش و جماع با زن حائض جایز نیست، بنابراین شوهر نمی‌تواند در ایام قاعدگی با زنش آمیزش کند. چون خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَيَسۡ‍َٔلُونَكَ عَنِ ٱلۡمَحِيضِۖ قُلۡ هُوَ أَذٗى فَٱعۡتَزِلُواْ ٱلنِّسَآءَ فِي ٱلۡمَحِيضِ وَلَا تَقۡرَبُوهُنَّ حَتَّىٰ يَطۡهُرۡنَۖ فَإِذَا تَطَهَّرۡنَ فَأۡتُوهُنَّ مِنۡ حَيۡثُ أَمَرَكُمُ ٱللَّهُۚ﴾ [البقرة: ۲۲۲]. «از تو درباره حیض مى پرسند، بگو: آن [مایه ] رنج است، پس [به وقت ] حیض از زنان کناره گیرید و تا وقتى که پاک شوند، با آنان نزدیکى مکنید، آن گاه چون [به خوبى ] پاک شوند، [غسل کنند] از همان جا که خداوند به شما فرمان داده است با آنان آمیزش کنید».

آیه، بیانگر این مطلب است که جماع و آمیزش با زن در دوران حیض، حرام است. هرگاه زن پاک شد تا وقتی که غسل نکرده نباید با او آمیزش نمود، چون خداوند متعال می‌فرماید: «فَإذَا تَطَهَّرْنَ». یعنی وقتی که غسل کردند.

خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَإِن كُنتُمۡ جُنُبٗا فَٱطَّهَّرُواْ﴾ [المائدة: ۶]. «و اگر جنب باشید، غسل کنید».

امّا شوهر می‌تواند به غیر از جماع و مقاربت، به صورت‌های دیگر با همسرش آمیزش کند. این عمل از شهوت فردی که نمی‌تواند در زمانی که زنش قاعده است، خودش را کنترل کند می‌کاهد. باید دانست که آمیزش و مقاربت با همسر از راه پشت حرام است؛ خواه زن حائض باشد یا نباشد.

چهارم: از جمله احکامی که بر حیض، مترتب می‌شوند این است که اگر زن در وقت نماز از حیض پاک شد، باید فوراً غسل کند تا بتواند نماز را پیش از آنکه وقت نماز تمام شود بخواند. به عنوان مثال: اگر زن بعد از طلوع فجر صادق و قبل از طلوع خورشید پاک شد باید غسل کند و نماز صبح را در وقتش بخواند. بعضی از زنان در این مورد کوتاهی می‌کنند به این صورت که در وقت نماز پاک می‌شوند؛ اما می‌گویند: بعداً غسل می‌کنیم و نماز می‌خوانیم به خصوص در زمستان، زن‌ها می‌گویند: بعداً و بعداً تا اینکه وقت نماز تمام می‌شود. باید دانست که این کار برای زن حرام است؛ بلکه باید غسل کند تا نماز را سر وقتش بخواند.

بدیهی است که اوقات نماز را همه مردم می‌دانند:

وقت نماز صبح از طلوع فجر و سپیده دم تا طلوع خورشید است.

وقت نماز ظهر، پس از زوال خورشید است تا وقتی که سایه هر چیز، به یک برابر آن برسد. یعنی به‌اندازه طول آن می‌شود.

بعد از پایان وقت ظهر، وقت عصر آغاز می‌شود تا این که خورشید زرد و کم نور می‌گردد. و برای آن‌‌هایی که در ضرورت می‌افتند تا غروب خورشید وقت عصر است.

وقت مغرب از غروب خورشید تا تمام شدن سرخیِ افق است.

با تمام شدن سرخی، تا نیمه شب وقت نماز عشا است، و بعد از نصف شب وقتی است که نماز عشا در آن خوانده نمی‌شود. چون وقت آن تمام شده است، مگر اینکه انسان خواب رفته باشد یا فراموش کرده باشد.

زیرا پیامبر ج می‌فرماید: «مَنْ نَامَ عَنْ صَلاَةٍ أَو نَسِيَها إذا ذَكَرها». «هر کسی از نمازی خواب رفت یا آن را فراموش کرد هر وقت آن را به یاد آورد آن را بخواند [۱۸۸۷]».

باید دانست که اصل، در مورد خونی که از زن می‌آید: این است که این خون- اگر در سن حیض باشد- حیض محسوب می‌شود؛ مگر اینکه چیزی باشد که آن را از این اصل و قاعده بیرون کند.

آنچه از این قاعده، خون را بیرون می‌کند، این است که دانسته شود خونی که می‌آید خون طبیعی نیست، بلکه به دلیلی دیگر مانند پاره شدن رگی، خارج می‌شود. یا مانند اینکه به دنبال عمل جراحی از زن خون بیاید، و یا سببی از این اسباب که باعث می‌شود تا خون غیر طبیعی از زن بیاید، آنگاه در این صورت، این خون، حیض شمرده نمی‌شود. همچنین در مواردی که مدام از زن خون بیاید به طوری که بیشتر روز‌های ماه از او خون بیاید؛ در این صورت او مستحاضه به شمار می‌آید و چنین زنی عادت ماهیانه‌اش قبل از این خونریزی معتبر است.

چنین زنی مدت عادت همیشگی خود را حیض حساب کند و سپس غسل نماید و نماز بخواند؛ حتی اگر خون بیاید. یعنی زن، در ماه‌های گذشته که خون حیضش به صورت طبیعی می‌آمده، مدت زمانش چه قدر بوده، آن را در صورتی که خونش در تمام ماه قطع می‌شود و مستحاضه است، از حیض به حساب بیاورد و پس از آن غسل کند و نماز بخواند؛ هرچند که جریان خون ادامه پیدا کند.

پنجم: از اموری که به احکام حیض و نفاس مرتبط است:

این است که جایز نیست مرد، همسرش را در حالت حیض طلاق دهد. اگر شوهر، زنش را در حالت حیض، طلاق داد، گناهکار است و باید زن را دوباره به همسری خود بر گرداند، و او را نگاه دارد تا پاک شود. آنگاه در طُهری که در آن با زن خود آمیزش نکرده طلاقش بدهد؛ زیرا در صحیحین از ابن عمر روایت است که او زنش را در حالت حیض طلاق داد، و عمرس این قضیه را به اطلاع پیامبر ج رسانید. پیامبر ج ناراحت شد و فرمود: «مُرْهُ فَلْيُرَاجِعْهَا، ثُمَّ لِيُطَلِّقْهَا طَاهِرًا أَوْ حَامِلًا». «به او دستور بده تا به زنش رجوع کند، و سپس در حالت طهر یا حاملگی او را طلاق دهد [۱۸۸۸]».

بسیاری از مردم- که از خداوند می‌خواهیم ما و آن‌‌ها را هدایت کند- در این کار شتاب می‌ورزند و همسرانشان را در حالت حیض طلاق می‌دهند یا در طهری که در آن با زنش آمیزش کرده آن را طلاق می‌دهند. قبل از اینکه مشخص شود که حامله است یا نه، همه این موارد حرام هستند. انسان باید از آن توبه کند و زنی را که این گونه طلاق داده باید آن را بر گرداند.

ششم: و از جمله، اموری که به احکام حیض و نفاس متعلق هستند: عبارتند از این که زنی که از او خون زایمان می‌آید، اگر قبل از چهل روز پاک شود باید غسل کند و نماز بخواند. اگر ماه رمضان بود روزه بگیرد؛ چون اگر زن قبل از کامل شدن چهل روز، پاک شد، حکم زن‌های پاک را دارد و شوهرش می‌تواند با او همخوابی و آمیزش کند؛ حتی اگر چهل روز کامل نشده باشد؛ زیرا وقتی که نماز خواندن جایز باشد، آمیزش به طریق اولی جایز است.

از جمله احکامی که متعلق به حیض و نفاس هستند: مطلبی است که به آن اشاره کردیم و آن اینکه زنی که از او خون حیض می‌آید و زنی که از او خون زایمان می‌آید، وقتی که پاک شدند، واجب است که غسل کنند.

احکام حیض و نفاس بسیار زیادند و ما به همین مقدار بسنده می‌کنیم، ان شاءالله کفایت خواهد کرد.

شیخ ابن عثیمین- فقه العبادات (۱۱۲-۱۱۵).

[۱۸۸۳] البخاری (۳۰۴). [۱۸۸۴] البخاری (۱۶۵۰) و أطرافه فی (۲۹۴)، و مسلم (۱۲۱۱). [۱۸۸۵] البخاری (۳۲۸،۱۷۵۷،۴۴۰۱) و أطرافه فی (۲۹۴)، و مسلم (۱۲۱۱). [۱۸۸۶] البخاری (۱۷۵۵)، مسلم (۱۳۲۸). [۱۸۸۷] البخاری (۵۹۷)، و مسلم (۶۸۰، ۶۸۴). [۱۸۸۸] البخاری (۴۹۰۸)و أطرافه عنده، و مسلم (۱۴۷۱) و اللفظ له.