[۵۳] اموری که در مقابل وسوسههای شیطان پیرامون مسایل عقیدتی مفید است
س: در مواردی انسان در مسایل اعتقادی از جمله ذات الله و امور تکوینی دچار وسوسههای شیطان می‌شود، در چنین مواردی چه باید کرد؟
ج: در این موضوع از رسول الله ج سؤال شد. در صحیح مسلم به روایت ابوهریره س آمده است: «جَاءَ نَاسٌ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ ج فَسَأَلُوهُ إِنَّا نَجِدُ فِي أَنْفُسِنَا مَا يَتَعَاظَمُ أَحَدُنَا أَنْ يَتَكَلَّمَ بِهِ، قَالَ: وَقَدْ وَجَدْتُمُوهُ؟ قَالُوا: نَعَمْ، قَالَ: ذَاكَ صَرِيحُ الْـإِيمَانِ» [۱۲۳]. «گروهی از مردم، از یاران پیامبر ج نزد ایشان آمدند و پرسیدند، ما در وجود خودمان (افکاری) را می‌یابیم که گفتن آن بر ما دشوار است. پیامبر ج فرمودند: آیا شما آن را یافته و احساس کرده‌اید؟ گفتند: بله، پیامبر ج فرمود: این صریح ایمان است.
«عَنْ عَبْدِ اللَّـهِ قَالَ سُئِلَ النَّبِيُّ ج عَنْ الْـوَسْوَسَةِ قَالَ: تِلْكَ مَحْضُ الْـإِيمَانِ» [۱۲۴].
در روایتی از عبدالله بن مسعود س آمده است که پیامبر ج فرمود: این خود ایمان است.
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند:«لَا يَزَالُ النَّاسُ يَتَسَاءَلُونَ حَتَّى يُقَالَ: هَذَا خَلَقَ اللَّـهُ الْـخَلْقَ، فَمَنْ خَلَقَ اللَّـهَ؟ فَمَنْ وَجَدَ مِنْ ذَلِكَ شَيْئًا فَلْيَقُلْ: آمَنْتُ بِاللَّـهِ» [۱۲۵]. «همواره از مردم سؤال می‌کنند تا جایی که گفته می‌شود: الله تعالی مخلوقات را آفریده است، پس چه کسی الله را آفریده است؟ هر‌کس از شما چنین موردی را یافت، در جا بگوید: (آمنت بالله) به الله ایمان آوردم».
در روایتی دیگر از ابوهریره س آمده است که رسول الله ج فرمود: «يَأْتِي الشَّيْطَانُ أَحَدَكُمْ فَيَقُولُ: مَنْ خَلَقَ كَذَا، مَنْ خَلَقَ كَذَا، حَتَّى يَقُولَ: مَنْ خَلَقَ رَبَّكَ؟ فَإِذَا بَلَغَهُ فَلْيَسْتَعِذْ بِاللَّـهِ وَلْيَنْتَهِ» [۱۲۶]. «بدون تردید، شیطان نزد یکی از شما می‌آید و می‌گوید: چه کسی این را آفریده است؟ چه کسی آن را آفریده است؟ تا جایی که می‌گوید: چه کسی پروردگارت را آفریده است؟ چون کار بدین جا رسید، به الله تعالی پناه ببرد و از این افکار باز بیاید».
در روایتی دیگر از ابوهریره س آمده است که پیامبر ج فرمود: «إِنَّ الشَّيْطَانَ يَأْتِي أَحَدَكُمْ فَيَقُولُ: مَنْ خَلَقَ الْـأَرْضَ ؟ فَيَقُولُ: اللَّـهُ، فَيَقُولُ: مَنْ خَلَقَ اللَّـهَ؟ فَإِذَا أَحَسَّ أَحَدُكُمْ بِشَيْءٍ مِنْ هَذَا فَلْيَقُلْ: آمَنْتُ بِاللَّـهِ وَبِرُسُلِهِ» [۱۲۷]. «شیطان نزد یکی از شما می‌آید و می‌گوید: چه کسی زمین را آفریده است؟ می‌گوید: الله. سپس می‌گوید: چه کسی الله را آفریده است؟ چون یکی از شما متوجه چنین موردی شد، فوراً بگوید: آمنتُ بالله و برُسُله: به الله و پیامبرانش ایمان آوردم».
از ابن عباس ب روایت شده که گفت: شخصی نزد رسول الله ج آمد و گفت: «يَا رَسُولَ اللَّـهِ! إِنَّ أَحَدَنَا يَجِدُ فِي نَفْسِهِ- يُعَرِّضُ بِالشَّيْءِ- لَأَنْ يَكُونَ حُمَمَةً أَحَبُّ إِلَيْهِ مِنْ أَنْ يَتَكَلَّمَ بِهِ؛ فَقَالَ: اللَّـهُ أَكْبَرُ، اللَّـهُ أَكْبَرُ، اللَّـهُ أَكْبَرُ، الْـحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي رَدَّ كَيْدَهُ إِلَى الْـوَسْوَسَةِ» [۱۲۸]. «ای رسول الله! یکی از ما در وجود و روان خود، مطلب و موردی را احساس می‌کند که اگر وجودش سوخته و خاکستر شود، بهتر است از این که آن را بر زبان بیاورد، پیامبر ج فرمودند: الله اکبر، الله اکبر، الله اکبر، سپاس پروردگاری را سزد که مکر شیطان را در حد وسوسه رد نمود (و کاهش داد)».
مضامین احادیث فوق بیانگر این نکات است که افکاری که در مورد مسایل غیبی و (اعتقادی) در ذهن و خیال انسان می‌گذرد، از وسوسه‌ی شیطان هستند تا مسلمان را دچار شک و تردید نمایند. العیاذ بالله.
هرگاه شخصی گرفتار چنین وسوسههای شیطانی شود، طبق ارشاد پیامبر ج این گونه عمل نماید:
۱- به الله پناه ببرد.
۲- از ادامه‌ی این افکار باز بیاید.
۳- بگوید: آمنت بالله. بنا به روایتی دیگر بگوید: آمنت بالله و رسله.
بنابراین هرگاه در مورد ذات الله یا در قدیم بودن جهان یا در عدم نهایت جهان یا در برانگیخته شدن از قبور و محال بودن آن یا در مورد ثواب و عقاب و مواردی از این قبیل، دچار وسوسه و خیالات شیطانی شدید، بصورت اجمالی (ایمان مجمل) الفاظ ایمان را تکرار کن.
بنابر آنچه که در روایات آمده بگو: «آمنت بالله، وبما جاء عن الله، وعلی مراد الله... آمنت برسول الله وبمـا جاء عن رسول الله، وعلی مراد رسول الله، وما علمت منه أقول به، وبمـا جهلتُ أتوقف فیه وأكلُ علمه إلی الله».
باید دانست چنانچه این وسوسه‌‌ها ادامه یابد، منجر به شک و تردید و سرگردانی می‌شود که در واقع مقصد اصلی شیطان همین است.
بدون تردید اگر فردی از این وسوسه‌‌ها و تخیلات کوتاه نیاید و آن را ادامه دهد، گرفتار شک و تردید می‌شود در نهایت از انجام عبادات صرف نظر می‌کند؛ اما اگر از ابتدا ذهن خود را به آن مشغول نکرد و باز آمد" ان شاء الله" از شر آن ر‌هایی می‌یابد. باید توجه نمود که این وسوسه از طرف شیطان است تا مسلمان را گرفتار شک و تردید نماید. بنابراین به کثرت باید از شر شیطان به الله پناه برد و ابلیس را از خود دور نمود.
شیخ ابن جبرین- الکنز الثمین- (۱/۱۹۹-۲۰۱)
عقیده
[۱۲۳] مسلم (۱۳۲). [۱۲۴] مسلم (۱۳۳). [۱۲۵] مسلم (۱۳۴). [۱۲۶] بخاری (۳۲۷۴) مسلم (۱۳۴) و (۲۱۴). [۱۲۷] مسلم (۱۳۴۱) و احمد (۲/۳۳۱)، (۵/۲۱۴). [۱۲۸] احمد (۱/۲۳۵،۳۴۰) ابوداود (۵۱۱۲) و اللفظ له، و النسائی فی الکبری (۱۰۵۰۳-۱۰۵۰۴) و الطبرانی فی الصغیر (۱۰۹۰) و الکبیر (۱۰/۳۳۸ (۱۰۸۳۸) و ابن حبان فی صحیحه (۱۴۷،۶۱۸۸) و صححه الألبانی فی "صحیح سنن ابی داود" (۴۲۶۴).