فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۲] فضیلت حفظ قرآن کریم

س: آیات زیادی از قرآن کریم را حفظ می‌کنم امّا بعد از مدتی آن را فراموش می‌نمایم، همچنین وقتی آی‌های را می‌خوانم نمی‌دانم آیا خواندن من درست است یا نه؟ بعداً متوجه می‌شوم که اشتباه خوانده ام، لطفاً مرا راهنمایی کنید.

ج: شما باید در حفظ آن چه برایت ممکن است بکوشی و از برادرانی که در مدارس هستند درس بگیری، یا در مساجد برای برادرانی که یاد دارند قرآن بخوانی و یا در خانه این کار را انجام بدهی و بکوش تا آن‌‌ها قرائت تو را تصحیح نمایند.

چون پیامبر ج می‌فرماید: «خَيْرُكُمْ مَنْ تَعَلَّمَ الْـقُرْآنَ وَعَلَّمَهُ» [۱۴۷۳]. «بهترین شما کسی است که قرآن را بیاموزد و به دیگران یاد دهد».

پس بهترین مردم اهل قرآن هستند. کسانی که آن را یاد گرفته و به دیگران یاد می‌دهند و به آن عمل می‌کنند.

پیامبر ج به بعضی از اصحابش فرمود: «أَيُحِبُّ أَحَدُکم أَنْ يَذهَبَ إِلَى بُطْحَانَ فَيَأْتِيَ بِنَاقَتَيْنِ عَظَيْمَتَيْنِ فِي غَيْرِ إِثْمٍ وَلَا قَطِْيعةَ رَحِمٍ؟» فقالوا: یا رسول الله کُلُنَا یحب ذلك. فقال علیه الصلوة والسلام: «أَفَلَا يَغْدُو أَحَدُكُمْ إِلَى الْـمَسْجِدِ فَيَعْلَمُ أَوْ يَقْرَأُ آيَتَيْنِ مِنْ كِتَابِ اللَّـهِ عَزَّ وَجَلَّ خَيْرٌ لَهُ مِنْ نَاقَتَيْنِ وَثَلَاثٌ خَيْرٌ لَهُ مِنْ ثَلَاثٍ وَأَرْبَعٌ خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَرْبَعٍ وَمِنْ أَعْدَادِهِنَّ مِنْ الْـإِبِلِ» [۱۴۷۴]. «آیا فردی از شما دوست دارد که به بُطحان (در‌های در مدینه) برود و دو ماده شتر بزرگ بیاورد بدون آن که مرتکب گناه یا قطع پیوند خویشاوندی شده باشد؟» آن‌‌ها گفتند:‌ای رسول الله ج همه ما این را دوست داریم. پیامبر ج فرمود: «اگر فردی از شما صبح به مسجد برود و دو آیه از کتاب الله تعالی یاد بگیرد برایش از دو ماده شتر بزرگ بهتر است، و سه آیه برایش از سه شتر و چهار آیه برایش از چهار شتر و... بهتر است».

این حدیث فضیلت فراگرفتن قرآن را برای ما بیان می‌دارد. پس تو‌ای برادر عزیز! باید قرآن خواندن را از برادرانی که قرآن خواندن خوب بلدند یاد بگیری تا این گونه استفاده ببری و قرآن را درست بخوانی.

امّا این که حفظ می‌کنی و فراموش می‌نمایی اشکالی ندارد، چون هر انسانی دچار فراموشی می‌شود. چنان که پبامبرج می‌فرماید: «إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ أَنْسَى كَمَا تَنْسَوْنَ» [۱۴۷۵]. «من مانند شما یک انسان هستم و فراموش می‌کنم آن گونه که شما فراموش می‌کنید».

رسول الله ج از قاری قرآنی شنید که قرآن می‌خواند، آن گاه فرمود: «رَحِمَهُ اللَّـهُ لَقَدْ أَذْكَرَنِي كَذَا وَكَذَا آيَةً أَسْقَطْتُهُنَّ مِنْ سُورَةِ كَذَا وَكَذَا أُنْسِيتُهَا» [۱۴۷۶]. «رحمتِ الله تعالی بر او باد. فلان و فلان آیه را به یاد من آورد که من از فلان سوره آن را‌انداخته بودم و آن را از یاد برده بودم».

منظور این که انسان بعضی از آیات را فراموش می‌کند سپس آن را به خاطر می‌آورد یا کسی دیگر به او یادآوری می‌کند، بهتر این است که بگوید: از یادم رفته‌اند، چون پیامبر ج فرمود: «لَا يَقُلْ أَحَدُكُمْ نَسِيتُ آيَةَ كَيْتَ وَكَيْتَ بَلْ هُوَ نُسِّيَ» [۱۴۷۷]. «نگویید فلان آیه را از یاد برده ام بلکه آن از یاد برده شده است» یعنی شیطان آن را از یاد شما برده است.

اما این حدیث که «وَمَنْ حَفِظَ الْـقُرْآنَ ثُمَّ نَسِيَهُ لَقِيَ اللَّـهَ وَهُوَ أَجْذَمُ» [۱۴۷۸]. «هر کسی قرآن را حفظ کرد سپس آن را فراموش نمود در حالی با الله تعالی روبرو می‌شود در حالی که أجذم است».

از دیدگاه علما حدیث ضعیفی است.

فراموش کردن در اختیار انسان نیست و نمی‌تواند خود را از آن در امان بدارد. هدف این است که شما مقداری از قرآن را که برایتان میسّر است حفظ کنید و همواره آن را مجدداً بخوانید و نزد کسی که قرآن خوب بلد است قرآن بخوانید تا اشتباهات شما را تصحیح نماید. الله تعالی به شما توفیق دهد.

شیخ ابن باز، مجله البحوث، ش ۳۸ ص (۱۳۳- ۱۳۵)

[۱۴۷۳] بخاری ۵۰۲۷. [۱۴۷۴] مسلم ۸۰۳. [۱۴۷۵] بخاری۴۰۱ و مسلم ۵۷۲. [۱۴۷۶] بخاری۲۶۵۵ و مسلم ۷۸۸ حافظ در فتح البار ی۱۱/۱۳۸ می‌گوید:نظر جمهور علما این است که ممکن است پیامبر بعد از رساندن قرآن چیزی از آن را فراموش کرده باشد. امّا این مورد قطعاَ برای ایشان یادآوری می‌شود و بر حالت فراموشی نمی‌ماند؛ به دلیل آیه ﴿سَنُقۡرِئُكَ فَلَا تَنسَىٰٓ٦ إِلَّا مَا شَآءَ ٱللَّهُ﴾ [الأعلی: ۶ – ۷] برای پیامبر در مواردی که مربوط به تبلیغ دین نیست به ایشان فراموشی دست دهد. [۱۴۷۷] بخاری۵۰۳۲ و مسلم۷۹۰. [۱۴۷۸] احمد (۵/۳۲۷،۳۲۳،۲۸۵،۲۸۴)، و ابوداود۱۴۷۴ و دارمی ۲/۵۲۹ (۳۳۴۰) و ابن ابی شیبه در مصنف ۶/۱۲۴ (۲۹۹۹۵) ودیگران این را روایت کرده اند.اما این حدیث ضعیف است. و بعضی آن را حسن قرار داده اند. ن ک: مجمع الزوائد (۷/۱۶۷)، و فیض القدیر ۵/۴۷۳،۴۷۲) و (التیسیربشرح جامع الصغیر)۲/۳۵۸ و أجذم یعنی دستش قطع شده یا اینکه دلیلی ندارد، ویا اینکه خیر و پاداشی همراه او نیست.