فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱۴] شهید به چه کسی گفته می‌شود؟

س: شهدا چه کسانی هستند؟ در حدیث چند دسته را بر شمرده؟ آیا کسی‌که دچار صرع شود، نیز شهید است؟ همان گونه‌که در حدیث آمده که زنی از رسول الله ج طلب دعا برای شفا یافتن از بیماری صرع کرد که در هنگام بیهوشی عورتش عریان می‌کرد و... آیا این درباره امت محمد ج عام است یا این که به همان زن اختصاص داشته است؟

ج: شهید حقیقی کسی‌است که در جهاد در راه الله بمیرد و یا مجروح شود و بر اثر آن فوت کند، البته غیر از این را هم شهید می‌نامند؛ در بخاری به روایت ابوهریره س آمده که: رسول الله ج فرمود: «الشُّهَدَاءُ خَمْسَةٌ الْـمَطْعُونُ وَالْـمَبْطُونُ وَالْـغَرِقُ وَصَاحِبُ الْـهَدْمِ وَالشَّهِيدُ فِي سَبِيلِ اللَّـهِ» [۱۱۰۹]. «شهدا پنج گروه‌اند:۱- کسی که در اثر طاعون و وبا بمیرد. ۲- کسی‌که در اثر اسهال بمیرد.۳- کسی‌که در اثر غرق‌شدن در آب بمیرد.۴- کسی‌که زیر آوار فوت نماید. ۵- کسی‌که در راه الله کشته شود».

بخاری بابی برای شهدا اختصاص‌داده با این عنوان: باب شهادت هفت نوع است بجز قتل، [۱۱۱۰] و این باب بیانگر تعداد شهدا است. در حدیثی‌که مالک به روایت جابر بن عتیک س تخریج کرده است آورده: رسول الله ج به عیادت عبدالله بن ثابث آمد و حدیث را ذکرکرد و در قسمتی‌از آن چنین آورده: «... مَا تَعُدُّونَ الشَّهِيدَ فِيكُمْ؟». «... به نظر شما شهید کیست»؟ گفتند: کسی‌که در راه الله کشته شود. و فرمود:«الشهداء سبعة سوى القتل فی سبیل الله». «بجز مرگ در راه الله، شهیدان‌هفت دسته‌اند» و علاوه بر آن چه در حدیث ابوهریره س ذکر شده است این نیز هستند؛ «الحريق وصاحب ذات الجنب والمرأة تموت بِجُمع» [۱۱۱۱]. «کسی‌که آتش گرفته و کسی‌که ذات الجنب گرفته (بیماری پلورسی) [۱۱۱۲] و زنی‌که در اثر تولد بچه بمیرد».

اصحاب سنن و ترمذی حدیثی را از سعید بن زیدس روایت کرده‌اندکه: «مَنْ قُتِلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ، وَمَنْ قُتِلَ دُونَ دِينِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ، وَمَنْ قُتِلَ دُونَ دَمِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ، وَمَنْ قُتِلَ دُونَ أَهْلِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ» [۱۱۱۳]. «هرکس به خاطر دفاع از مال، دین، خون و خانواده‌اش‌کشته شود، شهید است».

نسائی بصورت مرفوع از سوید بن مقرن س روایت می‌کند که: «مَنْ قُتِلَ دُونَ مَظْلَمَتِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ» [۱۱۱۴]. «کسی‌که مظلوم است و (در دفاع از حق خود)کشته شود، شهید است».

در مجموع رسول الله ج قصد انحصار نداشته است. ابن حجر در فتح الباری [۱۱۱۵] با سند‌های صحیح می‌گوید: بیش از بیست نوع از شهدا برای ما به اثبات رسیده است.

اما حدیث زنی‌که به بیماری صرع مبتلا بود، دلیلی نیست که آن حکم مختص به آن زن باشد، چون‌هیچ قرینه‌ای‌‌که بیانگر چنین حکمی‌باشد، وجود ندارد بلکه امید می‌رود که برای همه کسانی‌که بسان او به چنین بیماری مبتلا باشند و برای کسب ثواب تا هنگام مرگ آن را تحمل کنند شامل شود. اما آیا شهید محسوب می‌شوند؟ چیزی‌که بیانگر شهید بودن این‌گونه افراد باشد در سنت سراغ نداریم.

و بالله التوفیق، و صلی الله علی نبینا محمد وآله وصحبه وسلم

فتاوای انجمن دایمی مباحث علمی و افتا (۱۲/۱۸، ۲۰)

[۱۱۰۹] بخاری (۶۵۳) و اطرافه عنده، و مسلم (۱۹۱۴). [۱۱۱۰] بخاری قبل (۲۸۲۹). [۱۱۱۱] مؤطا مالک ۱/۲۳۳ (۵۵۴)، و احمد (۵/۴۴۶) و ابوداود (۳۱۱۱) و نسائی (۱۸۴۷) و ابن ماجه (۲۸۰۳) و ابن ابی شیبه (۱۹۴۷۳-۱۹۴۷۵) و طبرانی در "الکبیر" ۲/۱۹۲،۱۹۱ (۱۷۸۰،۱۷۷۹) و ابن حبان (۳۱۹۰،۳۱۸۹) و حاکم ۱/۳۵۲ (۱۳۰۰) و صححه و وافقه الذهبی. [۱۱۱۲] ورم و پرده درونی پهلو که باعث درد پهلو و تب و تنگی نفس و سرفه می‌شود. [۱۱۱۳] احمد (۱/۱۹۰) و ابوداود (۴۷۷۲) و ترمذی (۱۴۲۱) و قال " حسن صحیح" و نسائی (۴۰۹۶،۴۰۹۵). [۱۱۱۴] احمد (۱/۳۰۵) و نسائی (۴۰۹۸-۴۱۰۱) و طبرانی در "الکبیر" ۷/۸۶ (۶۴۵۴)، از حدیث ابن عباس (ب). [۱۱۱۵] فتح الباری (۶/۴۳).