فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۴۷] حکم نماز خواندن در مسجدی که در آن قبر وجود دارد

س۱: آیا در مسجدی که در آن قبر وجود دارد نماز خواندن درست است؟

ج۱: مساجدی که در آن‌‌ها قبر وجود دارد نماز خواندن جایز نیست و واجب است که آن قبر نبش شده و استخوآن‌‌های مرده به گورستان عمومی منتقل شود و استخوآن‌‌های هر قبری جداگانه قبر شود. جایز نیست که در مسجد قبری باقی بماند و در این میان هیچ فرقی بین قبور اولیاء و سایر مردگان وجود ندارد، زیرا پیامبر اکرم ج از این کار منع کرده و امتش را از آن بر حذر اشته است و یهود و نصارا، را به همین سبب مورد لعن و نفرین قرار داد، از ایشان ثابت شده که فرموده‌اند: «لَعَنَ اللَّـهُ الْـيَهُودَ وَالنَّصَارَى اتَّخَذُوا قُبُورَ أَنْبِيَائِهِمْ مَسَاجِدَ» [۷۳۶]. «نفرین الله بر یهود و نصارا باد چون آن‌‌ها قبور انبیای خویش را مسجد قرار می‌دادند».

عایشه ل می‌گوید: پیامبر ج با این گفتار امتش را از عمل یهود و نصارا بر حذر می‌داشت [۷۳۷].

هنگامی‌که ام سلمه و ام حبیبه در مورد کنیس‌های که آن‌‌را در حبشه دیده بودند و در آن عکس وجود داشت با پیامبر ج صحبت کردند، رسول الله ج به آن‌‌ها گفت: «أُولَئِكَ قَوْمٌ إِذَا مَاتَ فِيهِمُ الْـعَبْدُ الصَّالِحُ أوِ الرَّجُلُ الصَاِلِحُ بَنَوْا عَلَى قَبْرِهِ مَسْجِدًا، وَصَوَّرُوا فِيهِ تِلْكَ الصُّوَرَ؛ أُولَئِكَ شِرَارُ الْـخَلْقِ عِنْدَ اللَّـهِ» [۷۳۸]. «این‌‌ها قومی هستند که هنگامی که بنده‌ی صالح یا مرد صالحی از میانشان فوت می‌کرد بر قبر او مسجدی می‌ساختند و تصویر او را بر دیوار آن می‌کشیدند؛ این‌‌ها بدترین مخلوق نزد الله هستند».

در حدیث دیگری آمده است: «ألاَ وأنِّ مَنْ كَانَ قَبلَكُمْ كَانُوا يَتِّخِذِون قُبُورَ أنْبِيَائهم وصَالِحْيهِمْ مَسَاجِدَ؛ ألاَ فَلاَ تَتَّخِذوا الْـقُبُورِ مَسَاجِدَ إنِّي آنهاكُمْ عَنْ ذلك» [۷۳۹].«آگاه باشید کسانی‌که پیش از شما بودند قبر‌های انبیاء و افراد صالحِ خود را مسجد قرار می‌دادند؛ آگاه باشید قبر‌ها را مسجد قرار ندهید و من شما را از این کار باز می‌دارم».

مشخص است هر‌کس که نزد قبری نماز بخواند و یا بر آن مسجدی بسازد این عمل بدین معنی تلقی می‌شود که او آن قبر را مسجد قرار داده است؛ پس واجب است که قبر‌ها از مساجد دور و جدا کرده شوند و به اطاعت از پیامبر ج و بخاطر در امن ماندن از نفرینی که از الله تعالى بر سازندگان مسجد بر قبر‌ها صادر شده نباید هیچ قبری در مسجد قرار داده شود؛ زیرا اگر انسان در مسجدی که در آن قبر وجود دارد نماز بخواند شیطان رفته رفته عبادت مرده را برای او آراسته ساخته و او را به استغاثه، نماز و سجده کردن آن میت وادار می‌سازد و در نتیجه مرتکب شرک اکبر می‌شود، علت دیگر برای تحریم این کار، این می‌تواند باشد که عمل مذکور از اعمال یهود و نصارا است و بر ما واجب است که با آن‌‌ها مخالفت نموده و از راه و عمل زشت آن‌‌ها دوری جوییم.

لیکن اگر در جایی قبر‌های کهن‌های وجود داشته باشد و سپس مسجدی در آن‌جا بنا کرده بشود مِنْ باب سد ذرائع و قطع اسباب شرک باید آن قبر‌ها را از بین برد کما این‌که علما همین را گفته‌اند.

شیخ ابن باز- مجموع فتاوا و مقالات گوناگون (۵/۳۸۹، ۳۸۸)

س۲: نماز خواندن در مسجدی که در آن قبری وجود دارد چطور است؟

ج۲: اگر این مسجد بر روی قبر ساخته شده است، نماز خواندن در آن حرام است و انهدام آن واجب است؛ زیرا رسول الله ج یهود و نصارا، را بدلیل این‌که قبور انبیای خود را مسجد قرار می‌دادند مورد لعن قرار می‌داد و از این طریق امتش را از عمل آنان بر حذر می‌داشت.

ولی چنان‌چه مسجد جلوتر از قبر ساخته شد و سپس شخصی را در آن‌جا دفن کنند در این صورت واجب است که قبر را از مسجد بیرون کرده و مرده را در قبرستان عمومی ببرند و در آن‌جا دفن کنند و نبش قبر در چنین حالتی بدون اشکال است چون در مکانی دفن شده که اصلاً دفن آن در آن‌جا مشروع نبوده است چه مسجد محل دفن اموات نمی‌باشد.

آری! نماز خواندن در مسجدی که جلوتر از قبر ساخته شده جایز است به شرط آن‌که قبر در قسمت قبله نباشد، زیرا رسول الله ج از نماز خواندن بسوی قبور منع کرده است [۷۴۰].

در صورتی که نبش قبر ممکن نباشد باید آن قسمت از دیوار مسجد را منهدم ساخته و قبر را بیرون کنند (و سپس دیوار را بسازند).

شیخ ابن عثیمین- مجموع فتاوا و رسائل (۲/۲۳۵، ۲۳۴).

[۷۳۶] تخریج این حدیث در فتوای سابق گذشت. [۷۳۷] بخاری (۴۳۶،۴۳۵) و مسلم (۵۳۱). [۷۳۸] بخاری (۴۳۴) و مسلم (۵۲۸). [۷۳۹] مسلم (۵۳۲). [۷۴۰] مسلم (۹۷۳) به لفظ «بر روی قبور ننشینید و بسوی آن‌ها نماز نخوانید».