[۳۰۸] فتنه‌ی مشرق
س: فتنه‌‌هایی که پیامبر اکرم ج در مورد آن در حدیث ذیل اشاره فرموده است چیست؟
عَنْ عبدالله ابْنِ عُمَرَأَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّـهِ ج وَهُوَ مُسْتَقْبِلُ الْـمَشْرِقِ يَقُولُ أَلَا إِنَّ الْـفِتْنَةَ هَاهُنَا أَلَا إِنَّ الْـفِتْنَةَ هَاهُنَا مِنْ حَيْثُ يَطْلُعُ قَرْنُ الشَّيْطَانِ». «عبدالله بن عمر س می‌گوید: از رسول الله ج در حالی که رو به مشرق ایستاده بود شنیدم که فرمود:«آگاه باشید! فتنه از این جا آشکار می‌شود آگاه باشید! فتنه از این جا آشکار می‌شود، از همین جا شاخ شیطان پدیدار می‌گردد»».
ج: در این جا منظور از فتنه، کفر است. در روایت مسلم، ابوهریره س از رسول الله ج نقل کرده است: «رَأْسُ الْـكُفْرِ نَحْوَ الْـمَشْرِقِ» [۵۱۷]. «کانون کفر به سمت مشرق خواهد بود».
در مورد مقصود از کلمه‌ی (مشرق) از قاضی عیاض چنین نقل شده است: «گفته شده که منظور (از مشرق) سرزمین فارس است، گفتار مذکور به دلیل وجود جمله‌ی (اهل الوبر) در ادامه حدیث مردود است، زیرا فارس‌‌ها اهل الوبر- صاحبان شتر- نبودند. همچنین گفته شده که مراد از مشرق سرزمین نجد است که محل سکونت قبایلی چون ربیعه و مضر بود که در مشرق واقع است، بدلیل روایت ابن عمر زمانی که رسول الله ج فرمود: «اللهمّ بَارِكْ لنا في يَمَنِنا وشَامِنَا». «بار الها! یمن و شام ما را با برکت بگردان» [۵۱۸]. اصحاب گفتند: «وفي نجدنا يا رسول الله». «نجد را نیز بابرکت بگردان» در این هنگام رسول الله ج فرمود: «هنالك الزَّلازِل والطَّاعُون، وبها يطلع قَرْنُ الشيطان». «در آن جا انواع زلزله‌‌ها و طاعون خواهد آمد و شاخ شیطان از آن جا ظهور خواهد کرد».
رسول الله ج در حدیث دیگری فرموده است: «اللهمّ اشْدُدْ وَطْأَتَكَ علی مُضَر» [۵۱۹] «بار الها! قبیله‌ی مضر را سخت بگیر».
مضری‌‌ها در آن روزگار در شرق می‌زیستند و از مخالفان سرسخت پیامبر بودند. رسول الله ج نیز در بسیاری از جا‌ها علیه آنان بد دعایی می‌کرد. حذیفه س می‌گوید: «قبیله‌ی مضر از هیچ بند‌های فرو گذار نمی‌کردند، ابتدا سبب فتنه‌ی او شده و سپس به قتلش می‌رساندند» [۵۲۰].
حذیفه بن یمان س در مورد قبیله‌ی مضر- در آن هنگام که به خانه‌ی عثمان ذی النورین س ریختند- گفت: «ستمکاران مضر، هر بنده‌ی مؤمنی را مورد آزمون قرار داده و سپس به قتل می‌رساندند» [۵۲۱].
گفته شده است که منظور از «مشرق» حوادثی است که در صدر اسلام در سرزمین عراق اتفاق افتاد و جنگ‌‌های خونین جمل، صفین، حروراء، فتنه‌‌های بنی‌امیه، ظهور دعوتگران بنی‌عباس و کثرت فتنه در زمین را به همراه داشت. و همه‌ی این اتفاقات در شرق نجد و عراق به وقوع پیوست. و در حدیث خوارج آمده است: «يَخْرُجُ قومٌ من المشرق» [۵۲۲]. «قومی از مشرق ظهور خواهد کرد».
باید دانست که منظور از این کفر، کفر نعمت است و عد‌های گفته‌اند که مراد کفر و شرک است که در رأس آن دجال قرار دارد، چه او نیز از مشرق ظهور خواهد نمود». پایان سخنان قاضی عیاض.
امام نووی رحمه‌الله‌علیه حدیث «حَيْثُ يَطْلُعُ قَرْنَا الشَّيْطَانِ فِي رَبِيعَةَ وَمُضَرَ» [۵۲۳] را چنین شرح داده است: «شاخ‌‌های شیطان همان دو طرف سر شیطان هستند... و منظور از آن دو گروه کافر هستند و مقصود حدیث این است که مشرق محور و مرکز تسلط شیطان شده و کفر و نافرمانی در این سرزمین گسترش پیدا خواهد کرد. و مصداق این حدیث در زمان خود پیامبر به وقوع پیوست. همچنین دجال که از مشرق ظهور می‌کند و منشأ فتنه‌‌های بزرگ می‌شود از مصادیق حدیث مذکور است» [۵۲۴]
و بالله التوفیق. وصلی الله علی نبینا محمد وآله وصحبه وسلم.
فتاوای انجمن دایمی مباحث علمی و افتا (۳/۹۳، ۹۴)
[۵۱۷. - بخاری (۳۳۰۱) و مسلم (۵۲). [۵۱۸] بخاری (۱۰۳۷، ۷۰۹۴). [۵۱۹] بخاری (۱۰۰۶، ۶۳۹۳) و مسلم (۶۷۵). [۵۲۰] مسند احمد (۵/۳۹۵)، ابن ابی شیبه (۳۷۴۰۲). بزار (۲۷۹۷). در مجمع الزوائد (۷/۳۱۳) آمده است: «احمد و بزار این حدیث را با اسانید و طرق مختلفی آورده اند و رجال یکی از اسانید احمد و بزار رجال صحیح می‌باشند». [۵۲۱] مسند بزار (۲۷۹۷)، حاکم در مسندرک (۴/۴۷۰-۸۴۵۱). حاکم این حدیث را صحیح نموده و ذهبی در این زمینه با وی موافق است. [۵۲۲] مسلم (۱۰۶۸). [۵۲۳] بخاری (۳۳۰۲، ۴۳۸۷، ۵۳۰۳) و مسلم (۵۱). [۵۲۴] صحیح مسلم به شرح نووی (۲/۳۴).