فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۶۰] به خاطر ناراحت شدن مخالف، نباید امر به معروف و نهی از منکر ترک شود

س: وقتی از سخن‌چینی و غیبت منع می‌کنیم، برخی اشخاص ناراحت می‌شوند و ما را دشنام می‌دهند. آیا به این سبب بر ما گناهی است؟ حتی اگر پدر و مادرمان باشد؟ آیا این کار را ادامه دهیم یا خیر؟

ج: امر به معروف و نهی از منکر از مهم ترین فرایض است.

الله می‌فرماید: ﴿وَٱلۡمُؤۡمِنُونَ وَٱلۡمُؤۡمِنَٰتُ بَعۡضُهُمۡ أَوۡلِيَآءُ بَعۡضٖۚ يَأۡمُرُونَ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَيَنۡهَوۡنَ عَنِ ٱلۡمُنكَرِ﴾ [التوبة: ۷۱]. «مردان و زنان مؤمن ولی و دوست یکدیگرند؛ امر به ونهی از منکر می‌کنند». الله در این آیه توضیح می‌دهد که از صفات واجب مؤمنان، امر به معروف و نهی از منکر است.

الله تعالى می‌فرماید: ﴿كُنتُمۡ خَيۡرَ أُمَّةٍ أُخۡرِجَتۡ لِلنَّاسِ تَأۡمُرُونَ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَتَنۡهَوۡنَ عَنِ ٱلۡمُنكَرِ وَتُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِۗ﴾ [آل عمران: ۱۱۰]. «شما بهترین امتی بودید که آفریده شده‌اید.[چه این که] امر به معروف ونهی از منکر می‌کنید؛ و به الله ایمان دارید».

رسول الله ج می‌فرماید:«مَنْ رَأَى مِنْكُمْ مُنْكَرًا فَلْيُغَيِّرْهُ، بِيَدِهِ فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِلِسَانِهِ، فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ؛ وَذَلِكَ أَضْعَفُ الْـإِيمَانِ» [۱۱۸۶]. «هر‌کس از شما کار ناپسندی مشاهده کرد. آن را با دستش تغییر دهد. اگر نتوانست. با زبانش؛ و اگر نتوانست با قلبش و این ضعیف‌ترین درجه‌ی ایمان است».

در مورد وجوب امر به معروف و نهی از منکر، و سرزنش تارکین آن، آیات و احادیث زیادی آمده است. پس بر شما مردان و زنان مسلمان، امر به معروف ونهی از منکر واجب است، اگر چه دیگران ناراحت شوند. اگر شما را دشنام دادند با اقتدا به پیامبران و پیروانشان صبر کنید.

الله تعالى خطاب به رسول الله ج می‌فرماید: ﴿فَٱصۡبِرۡ كَمَا صَبَرَ أُوْلُواْ ٱلۡعَزۡمِ مِنَ ٱلرُّسُلِ﴾ [الأحقاف: ۳۵]. «صبر کن، آن گونه که پپامبران اولوالعزم صبرکردند».

الله تعالى می‌فرماید: ﴿وَٱصۡبِرُوٓاْۚ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلصَّٰبِرِينَ﴾ [الأنفال: ۴۶]. «صبر و استقامت کنید که الله با استقامت کنندگان است».

الله تعالى نصحیت لقمان را به فرزندش چنین بازگو می‌کند: ﴿يَٰبُنَيَّ أَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ وَأۡمُرۡ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَٱنۡهَ عَنِ ٱلۡمُنكَرِ وَٱصۡبِرۡ عَلَىٰ مَآ أَصَابَكَۖ إِنَّ ذَٰلِكَ مِنۡ عَزۡمِ ٱلۡأُمُورِ١٧﴾ [لقمان: ۱۷]. «پسرم! نماز را بر پا دار و امر به معروف و نهی از منکر کن. و در برابر مصایبی که به تو می‌رسد. شکیبا باش. که این از کارهای مهم است».

بدون شک سلامت و پایداری اجتماع از جانب الله، و سپس با اقامه‌ی امر به معروف ونهی از منکر است. بزرگترین دلیل فساد و از هم گسیختگی اجتماع و گرفتار شدن به عذاب عمومی ترک امر به معروف و نهی از منکر است.

از رسول الله ج ثابت است که فرمود:«إِنَّ النَّاسَ إِذَا رَأَوْا الْـمُنْكَرَ فَلَمْ يُنْكِرُوهُ أَوْشَكَ أَنْ يَعُمَّهُمْ اللَّـهُ بِعِقَابِهِ» [۱۱۸۷]. «آن‌گاه که مردم، کار ناپسند را ببیند و اعتراضی ننمایند، بیم آن می‌رود که به عذاب عمومی‌گرفتار شوند».

الله بندگانش را از عمل به روش کفار بنی اسرائیل منع کرده است.

لله می‌فرماید: ﴿لُعِنَ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ مِنۢ بَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ عَلَىٰ لِسَانِ دَاوُۥدَ وَعِيسَى ٱبۡنِ مَرۡيَمَۚ ذَٰلِكَ بِمَا عَصَواْ وَّكَانُواْ يَعۡتَدُونَ٧٨ كَانُواْ لَا يَتَنَاهَوۡنَ عَن مُّنكَرٖ فَعَلُوهُۚ لَبِئۡسَ مَا كَانُواْ يَفۡعَلُونَ٧٩﴾ [المائدة: ۷۸ – ۷۹]. «کافران بنی اسرائیل، به زبان داود و عیسی ‌بن ‌مریم لعن و نفرین شدند. این به خاطر آن بود که گناه کردند و تجاوز می‌نمودند. آن‌ها از اعمال زشتی که انجام می‌دادند یکدیگر را منع نمی‌کردند چه بدکاری انجام می‌دادند».

از الله می‌خواهیم که همه‌ی مسلمانان اعم از حکام و غیرحکام را به انجام وظیفه‌ی امر به معروف و نهی از منکر به بهترین شکل توفیق دهد و اوضاع آنان را سر و سامان بخشد و از خشم و غضب خود در امان دارد.

شیخ ابن‌باز- فتاوی المرأة- ص (۲۰۳- ۲۰۴)

[۱۱۸۶] مسلم (۴۹). [۱۱۸۷] قبلا گذشت (۵۴).