فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۵۷] ترک نهی از منکر به این دلیل که خودش آن منکر را انجام می‌دهد

س: برخی از مردم در جواب این سئوال: که چرا جلوی این کار ناپسند را نمی‌گیری؟ می‌گویند: چگونه منع کنم در حالی که خودم انجامش می‌دهم و با استناد به این آیه که الله تعالى می‌فرماید: ﴿أَتَأۡمُرُونَ ٱلنَّاسَ بِٱلۡبِرِّ وَتَنسَوۡنَ أَنفُسَكُمۡ﴾ [البقرة: ۴۴]. «آیا مردم را به نیکی دعوت می‌کنید، امّا خودتان را فراموش می‌نمایید».

و نیز حدیث مردی (که روده‌هایش در آتش آویزان است) و از این امر مهم شانه خالی می‌کنند. در پاسخ چه بگوییم؟

ج: انسان به دوچیز امر شده است:

۱- ترک کارهای ناپسند

۲- اعتراض بر انجام‌دهنده‌ی آن

هرگاه توانایی عمل به اولی را نداشت، عمل به دومی از او ساقط نمی‌گردد. و آن سرزنشی که در مفهوم آیه است به این دلیل است که مردم را به نیکی دستور می‌دهد و خودش آن را انجام نمی‌دهد نه به سبب دستور به نیکی. به همین جهت فرمود: ﴿أَفَلَا تَعۡقِلُونَ﴾ [البقرة: ۴۴]. «آیا از عقل بهره نمی‌برید».

آیا عاقلانه است که انسان دیگران را به نیکی دستور دهد و خودش انجام ندهد؟ این خلاف عقل است همان طور که مخالف شریعت نیز هست. لذا نهی به دلیل دستور به نیکی نیست. بلکه به دلیل جمع بین دستور به نیکی و ترک انجام آن است.

آنچه در حدیث آمده نیز به همین صورت است. (روز قیامت، (این چنین فردی) را می‌آورند و در دوزخ می‌اندازند. روده هایش به سرعت، در آتش می‌ریزد و او همانند الاغی که آسیاب را می‌چرخاند، بدور خود می‌گردد، دوزخیان اطراف او جمع می‌شوند و می‌گویند:فلانی! تو را چه شده است مگر تو ما را امر به معروف و نهی از منکر نمی‌کردی. می‌گوید: (بلی) شما را امر به معروف می‌کردم ولی خودم آن را انجام نمی‌دادم و شما را از منکر باز می‌داشتم اما خودم آن را انجام می‌دادم) [۱۱۸۱].

این حدیث دلالت بر عذاب فرد دارد، ولی نمی‌دانیم اگر امر به معروف و نهی از منکر نمی‌کرد چه عذابی را انتظار می‌کشید.

شیخ ابن عثیمین الفاظ و مفاهیم فی میزان الشریعة ـ ص (۳۲ ـ ۳۳)

[۱۱۸۱] بخاری (۳۲۶۷، ۷۰۹۸) و مسلم (۲۹۸۹) به همین معنا.