فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۴] ویژگی‌های سرزمینی که هجرت از آن واجب است

س: ویژگی‌‌ها و شرایط دارالحرب و دارالکفر چیست؟

ج: هر شهر یا دیاری که حاکمان و صاحبان قدرت در آن جا حدود الهی را اقامه کنند و حکومت شان طبق شریعت اسلامی اداره شود و مردم بتوانند واجبات شرعی خود را انجام دهند، آن سرزمین، سرزمین اسلام است و باید مسلمانان در کار‌های پسندیده از حاکمان اطاعت کنند و آنان را نصیحت نمایند و در انجام امور مملکت، با آنان یاری نمایند و باید آن‌‌ها را با نیرو‌های علمی و عملی حمایت کنند. مسلمانان در آن سرزمین زندگی کنند و به جایی دیگر نروند، مگر این که حکومتی اسلامی‌باشد که بهتر بتوانند در آنجا زندگی‌کنند.

مانند مدینه بعد از هجرت رسول الله ج، که حکومت اسلامی در آن بوجود آمد. همچنین مکه بعد از فتح؛ چرا که بعد از فتح، مسلمانان امور آن را به عهده گرفتند و تبدیل به سرزمین اسلام شد- آن‌هم پس از مدتی که دارالحرب (دیار جنگ و کفر) بود و بر مسلمانان توانا، هجرت از آن‌جا الزامی بود-.

هر کشوری که حاکمان آن حدود الهی را اجرا نکنند و حکم اسلام برای مردم اجرا نشود و مسلمانان قدرت اقامه‌ی احکام اسلام را نداشته باشند آن دیار، دیار کفر است. به طور مثال مکه‌ی مکرمه قبل از فتح چنین وضعیتی داشت و دارالکفر بود. نیز کشور‌هایی که ساکنان آن مسلمانند، ولی حاکمان به غیر ما انزل الله (بر خلاف دستورات قرآن و سنت) حکمرانی می‌کنند و مسلمانان توانایی عمل به احکام اسلامی را ندارند نیز شامل این حکم می‌شود. بر مسلمانان واجب است که از چنین کشوری به دیار اسلام هجرت کنند تا به این وسیله دین و ایمان خود را از فتنه‌‌ها برهانند تا بتوانند تکالیف شرعی خود را انجام دهند. اما مردان و زنان و کودکانی که توانایی هجرت ندارند؛ معذورند، باید مسلمانان دیگر کشور‌ها آن‌‌ها را از دیار کفر نجات دهند.

الله تعالى می‌فرماید: ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ تَوَفَّىٰهُمُ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ ظَالِمِيٓ أَنفُسِهِمۡ قَالُواْ فِيمَ كُنتُمۡۖ قَالُواْ كُنَّا مُسۡتَضۡعَفِينَ فِي ٱلۡأَرۡضِۚ قَالُوٓاْ أَلَمۡ تَكُنۡ أَرۡضُ ٱللَّهِ وَٰسِعَةٗ فَتُهَاجِرُواْ فِيهَاۚ فَأُوْلَٰٓئِكَ مَأۡوَىٰهُمۡ جَهَنَّمُۖ وَسَآءَتۡ مَصِيرًا٩٧ إِلَّا ٱلۡمُسۡتَضۡعَفِينَ مِنَ ٱلرِّجَالِ وَٱلنِّسَآءِ وَٱلۡوِلۡدَٰنِ لَا يَسۡتَطِيعُونَ حِيلَةٗ وَلَا يَهۡتَدُونَ سَبِيلٗا٩٨ فَأُوْلَٰٓئِكَ عَسَى ٱللَّهُ أَن يَعۡفُوَ عَنۡهُمۡۚ وَكَانَ ٱللَّهُ عَفُوًّا غَفُورٗا٩٩﴾ [النساء: ۹۷ – ۹۹]. «بی‌گمان کسانی که فرشتگان (برای قبض روح) به سراغ‌شان می‌روند و (می‌بینند که به سبب ماندن با کفار و هجرت نکردن) بر خود ستم کرده‌اند، بدیشان می‌گویند: کجا بوده‌اید، می‌گویند: ما بیچارگانی در سرزمین کفر بودیم، فرشتگان به ایشان می‌گویند: مگر زمین الله تعالی وسیع نبود تا در آن‌جا بتوانید هجرت کنید؟ جایگاه آنان دوزخ است، و چه بد جایگاهی و چه بد سرانجامی است. مگر بیچارگانی از مردان و زنان و کودکان که کاری از دست آنان ساخته نیست و راه چاره ای نمی‌دانند. پس امید است که الله تعالی از آنان در گذرد و الله تعالی بس عفو کننده و آمرزنده است».

و می‌فرماید: ﴿وَمَا لَكُمۡ لَا تُقَٰتِلُونَ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ وَٱلۡمُسۡتَضۡعَفِينَ مِنَ ٱلرِّجَالِ وَٱلنِّسَآءِ وَٱلۡوِلۡدَٰنِ ٱلَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَآ أَخۡرِجۡنَا مِنۡ هَٰذِهِ ٱلۡقَرۡيَةِ ٱلظَّالِمِ أَهۡلُهَا وَٱجۡعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ وَلِيّٗا وَٱجۡعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ نَصِيرًا٧٥﴾ [النساء: ۷۵]. «چرا باید در راه الله و (نجات) مردان و زنان و کودکان درمانده نجنگید که (فریاد بر می‌آورند)و می‌گویند: پروردگارا! ما را از این شهر و دیاری که ساکنان آن ستم‌کارند خارج ساز و از جانب خود سرپرست و حمایت‌گری برای ما قرار ده، و از سوی خود یاوری برایمان بفرست».

اما آن عده از مسلمانان از اهالی سرزمین کفر که توانایی اقامه‌ی شعایر دینی را دارند و می‌توانند با صاحبان قدرت مقابله کنند و امور آنان را سرو سامان دهند و برخوردشان را متعادل گردانند باید در میان آنان بمانند تا اصلاح‌شان کنند و خودشان از فتنه‌‌ها در امان باشند.

و بالله التوفیق، و صلی الله علی نبینا محمد وآله وصحبه وسلم

فتاوای انجمن دایمی مباحث علمی و افتا (۱۲/۵۱-۵۳)