فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۶] دعوتگران واقعی به‌سوی الله تعالی

س: امروزه افراد منتسب به دعوت زیاد شده‌اند، لذا می‌طلبد علمای معتمدی‌که امت و جوانان را به برنامه‌‌های صحیح و حق ارشاد کنند، معرفی شوند. حال این علمایی‌که جوانان با استفاده از آن‌‌ها نصیحت می‌شوند و درس‌‌ها و نوار‌های ضبط شده شان را پیگیری ‌کنند و از آن‌‌ها کسب علم نموده و در امور مهم و مشکلات و در زمان فتنه‌‌ها به آن‌‌ها رجوع می‌کنند، چه‌کسانی هستند؟

ج: دعوت به‌سوی الله جل جلاله امری است ناگزیر که باید انجام شود و قوام و پایداری دین با دعوت و جهاد آن‌هم پس از علم نافع، قرار داده شده است: ﴿إِلَّا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ وَتَوَاصَوۡاْ بِٱلۡحَقِّ وَتَوَاصَوۡاْ بِٱلصَّبۡرِ٣﴾ [العصر: ۳]. «مگر کسانی‌که ایمان می‌آورند، و کارهای شایسته و بایسته می‌کنند، و همدیگر را به تمسک به حق (در عقیده و قول عمل) سفارش می‌کنند، و یکدیگر را به شکیبایی توصیه می‌نمایند».

به این ترتیب ایمان یعنی: باور داشتن به الله سبحانه و تعالى و اسما و صفات او و عبادت الله جَلَّ جَلالُهُ، عمل صالح شاخ‌های از علم نافع است، چرا که عمل باید بر پایه‌ی علم و یقین باشد. دعوت به‌سوی الله و امر به معروف و تبادل نصیحت بین مسلمانان، امری است مطلوب اما کسی می‌تواند اقدام به این کار بکند، که عالم و دارای نظری پخته باشد چرا که این‌کار بسیار سنگین و مهم است و فقط کسی‌که‌صلاحیت این‌کار را داشته باشد می‌تواند به‌آن اقدام کند. اما امروزه یکی از مشکلات بسیار جدی این است که دروازه‌ی دعوت وسیع شده و همه وارد می‌شوند و خود را دعوتگر می‌نامند و چه افراد جاهلی‌که خود را دعوتگر می‌دانند در حالی که برخی نمی‌فهمند که دعوت چیست؟

لذا فسادشان بیشتر از اصلاح‌شان است و با احساسات و شتاب زدگی و نادانی به کار‌هایی دست می‌زنند که شرارت به وجود آمده از آن بیشتر از چیزی است که قصد اصلاح و درمان آن را داشته است. حتی امکان دارد در میان منتسبین به دعوت کسانی باشند که مقاصد و اهداف خاصی را دنبال کنند که به آن‌‌ها دعوت دهند و قصد دارند در پرتو دعوت به آن، اهداف‌شان محقق شود. می‌خواهند افکار جوانان را به اسم دین تشویش کنند. آن‌‌ها قصد به انحراف‌کشاندن جوانان و متنفر ساختن‌شان از گروه‌‌های اسلامی و مسئولان امر و علما را دارند. لذا از طریق نصیحت کردن و به ظاهر دعوت دادن وارد صحنه می‌شوند- مانند: منافقین که در این امت با لباس و ظاهر خوب برای مسلمانان شر و دردسر می‌خواهند.

این را در قالب مثالی توضیح می‌دهیم: طرفداران مسجد ضرار، مسجدی را ساختند. در ظاهر کارشان کار نیکویی بود، از پیامبر درخواست کردند در آن نماز بگذارد تا مردم به آمدن به این مسجد تشویق شوند. اما الله از نیت آن‌‌ها که بر پایه‌ی ضرر رساندن به مسلمانان بود، اطلاع داشت، آن‌‌ها می‌خواستند به مسجد قبا که اولین مسجدی که بر پایه‌ی تقوی بنا نهاده شده است، ضرر برسانند و جماعت مسلمانان را متفرق سازند. الله‌تعالى نقشه و نیرنگ آن‌‌ها را برای پیامبر بیان کرد و این آیات را نازل فرمود: ﴿وَٱلَّذِينَ ٱتَّخَذُواْ مَسۡجِدٗا ضِرَارٗا وَكُفۡرٗا وَتَفۡرِيقَۢا بَيۡنَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ وَإِرۡصَادٗا لِّمَنۡ حَارَبَ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ مِن قَبۡلُۚ وَلَيَحۡلِفُنَّ إِنۡ أَرَدۡنَآ إِلَّا ٱلۡحُسۡنَىٰۖ وَٱللَّهُ يَشۡهَدُ إِنَّهُمۡ لَكَٰذِبُونَ١٠٧ لَا تَقُمۡ فِيهِ أَبَدٗاۚ لَّمَسۡجِدٌ أُسِّسَ عَلَى ٱلتَّقۡوَىٰ مِنۡ أَوَّلِ يَوۡمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِيهِۚ فِيهِ رِجَالٞ يُحِبُّونَ أَن يَتَطَهَّرُواْۚ وَٱللَّهُ يُحِبُّ ٱلۡمُطَّهِّرِينَ١٠٨﴾ [التوبة: ۱۰۷ – ۱۰۸]. «و (از میان منافقان) کسانی‌هستند که مسجدی بنا کرده‌اند و منظورشان از آن، زیان به مؤمنان و کفرورزی و تفرقه اندازی میان مؤمنان وکمینگاه ساختن برای‌کسی بود که قبلاً با الله و پیغمبرش جنگیده بود و سوگند می‌خوردند که نظری جز نیکی نداشته‌اند اما الله گواهی می‌دهدکه آنان دروغ می‌‌گویند. ای پیغمبر! هرگز درآن (مسجد ضرار) نایست و نماز مگذار، مسجدی (مسجد قبا) که از روز نخست بر پایه تقوا بنا گردیده است سزاوارآن است که درآن بایستی و نماز بگذاری. درآن جا کسانی هستند که می‌خواهند خود را پاکیزه دارند و الله هم پاکیزگان را دوست می‌دارد».

از این ماجرای بزرگ در می‌یابیم‌که همه‌کسانی‌که تظاهر به خیر وکار نیکو بکنند در اعمال خود صادق نیستند. چه بسا که در پشت این امور خلاف آن چه ظاهر می‌کنند را هدف قرار داده باشند. در میان کسانی‌که امروزه خود را دعوتگر می‌نامند کسانی هستند که به قصد گمراه کردن و به انحراف‌کشاندن جوانان و دور کردن مردم از دین حق و متفرق ساختن جماعت مسلمانان و ایجاد فتنه را در سر می‌پرورانند.

الله سبحانه و تعالى ما را از این دسته افراد بر حذر می‌دارد و می‌فرماید: ﴿لَوۡ خَرَجُواْ فِيكُم مَّا زَادُوكُمۡ إِلَّا خَبَالٗا وَلَأَوۡضَعُواْ خِلَٰلَكُمۡ يَبۡغُونَكُمُ ٱلۡفِتۡنَةَ وَفِيكُمۡ سَمَّٰعُونَ لَهُمۡۗ وَٱللَّهُ عَلِيمُۢ بِٱلظَّٰلِمِينَ٤٧﴾ [التوبة: ۴۷]. «اگر آنان‌همراه شما (برای جهاد) بیرون می‌آمدند، چیزی جز شر و فساد بر شما نمی‌افزودند، و به سرعت در میان شما حرکت می‌کردند، و مشغول آشفتن و گول زدن و بر گرداندنتان از دین می‌شدند، و در میانتان کسانی هستند که سخن ایشان را می‌شنوند، الله جل جلاله ستمگران را خوب می‌شناسد».

پس ظاهر و نسبت دادن به دعوت، مهم نیست؛ بلکه حقایق و عواقب امور معتبر و مهم است لذا لازم است که در مورد کسانی که خود را به دعوت منتسب می‌کنند، بررسی شود که: کجا درس خوانده‌اند و از کجا علم شان را گرفته‌اند؟ کجا رشد کرده‌اند؟ عقیده‌ی شان چیست؟ باید اعمال و تأثیرات شان در میان مردم بررسی شود؟ چه نتایج خیری از کارهایشان بوجود آمده است؟ چه اصلاحاتی از اعمال آن‌‌ها پدید آمده است؟ پس باید وضعیت و احوال آن‌‌ها قبل از آن که مردم فریب حرف‌‌ها و ظاهرشان را بخورند، بررسی شود و این امری است که ناگزیر باید انجام شود. خصوصاً در این زمانه که دعوتگران فتنه انگیز زیاد شده‌اند و رسول الله ج دعوتگران فتنه را این گونه توصیف کرده است: آن‌‌ها افرادی از فرزندان خودمان‌هستند که با زبان خودمان حرف می‌زنند.

زمانی که از رسول الله ج درباره‌ی دعوتگران فتنه انگیز سؤال کردند فرمود: «دعاةٌ على أبوابِ جَهَنَّم، مَنْ أَطَاعَهُم قَذَفُوهُ فيها» [۱۱۲۴]. «آن‌‌ها دعوتگران به دروازه‌‌‌های جهنم‌اند و هرکسی‌که از آن‌‌ها اطاعت کند درآن‌انداخته می‌شود».

رسول الله ج آن‌‌ها را دعوتگران نامید پس باید ما مواظب باشیم تا بلافاصله دعوت هرکسی را قبول نکنیم و هرکسی‌که گفت: من به‌سوی الله دعوت می‌کنم. این گروه به‌سوی الله دعوت می‌کنند- به ناچار باید در حقیقت امر و افراد آن گروه‌ها تحقیق‌کنیم؛ چرا که الله‌تعالى دعوت را مقید به ‌این نموده که به‌سوی الله باشد و می‌فرماید: ﴿قُلۡ هَٰذِهِۦ سَبِيلِيٓ أَدۡعُوٓاْ إِلَى ٱللَّهِ﴾ [یوسف: ۱۰۸] «بگو این راه من است که من با آگاهی به‌سوی الله می‌خوانم».

این دلیلی است که‌گروهی وجود دارندکه به غیر الله دعوت می‌کنند. الله تعالی گوشزد می‌کند که کفار به سوی‌آتش دعوت می‌کنند: ﴿وَلَا تَنكِحُواْ ٱلۡمُشۡرِكَٰتِ حَتَّىٰ يُؤۡمِنَّۚ وَلَأَمَةٞ مُّؤۡمِنَةٌ خَيۡرٞ مِّن مُّشۡرِكَةٖ وَلَوۡ أَعۡجَبَتۡكُمۡۗ وَلَا تُنكِحُواْ ٱلۡمُشۡرِكِينَ حَتَّىٰ يُؤۡمِنُواْۚ وَلَعَبۡدٞ مُّؤۡمِنٌ خَيۡرٞ مِّن مُّشۡرِكٖ وَلَوۡ أَعۡجَبَكُمۡۗ أُوْلَٰٓئِكَ يَدۡعُونَ إِلَى ٱلنَّارِۖ وَٱللَّهُ يَدۡعُوٓاْ إِلَى ٱلۡجَنَّةِ وَٱلۡمَغۡفِرَةِ بِإِذۡنِهِ﴾ [البقرة: ۲۲۱]. «و زنان و دختران خود را به ازدواج مردان مشرک در نیاورید؛ مادامی که ایمان نیاورند. و بی‌گمان غلام مؤمنی از فرد مشرکی بهتر است اگر چه شما را به شگفتی انداخته باشد. آنان به‌سوی آتش دوزخ دعوت می‌کنند و الله به‌سوی بهشت و آمرزش به فرمان خود و توفیق خویش دعوت می‌کند». لذا واجب است که دعوتگران در کار خود دقت کنند».

شیخ محمد بن عبدالوهاب / درباره‌ی آیه: ﴿قُلۡ هَٰذِهِۦ سَبِيلِيٓ أَدۡعُوٓاْ إِلَى ٱللَّهِ﴾ [یوسف: ۱۰۸]. می‌گوید: در این آیه هشدار می‌دهد که دعوتگران باید مخلص باشند؛ چرا که بسیاری از مردم اگر به حق دعوت می‌دهند در واقع به‌سوی خودشان دعوت می‌کنند [۱۱۲۵]. (یعنی دعوت من‌های اخلاص دعوت به‌سوی الله تعالی نیست).

شیخ الفوزان- حوار مع عالم، ص (۲۲- ۲۵)

جمع و ترتیب: عمر بن عبدالرحمن العمر

[۱۱۲۴] بخاری (۳۶۰۶، ۷۰۸۴) و مسلم (۱۸۴۷) . [۱۱۲۵] " کتاب التوحید"، ص (۲۱)، با اندکی تفاوت.