فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۵۳]حکم کسی که بنا بر شک و گمان افطار نمود و یا امساک نکرد

س: شخصی مشکوک بود که آیا فجر دمیده است یا خیر، در آن حال چیزی خورد، بعداً معلوم شد که فجر طلوع کرده، و یا شخصی گمان می‌کرد که خورشید غروب نموده، حال آن که خورشید غروب نکرده بود و یا مشکوک بود که آیا خورشید غروب کرده یا خیر و در آن حال چیزی خورد حکمش چیست ؟

ج: اگر در طلوع فجر مشکوک بود و نمی‌دانست که فجر طلوع کرده یا خیر و در آن حال چیزی خورد و بعداً معلوم شد که فجر طلوع کرده قضا بر او لازم نیست؛ فرقی نمی‌کند که گمان غالبش این باشد که فجر طلوع کرده و یا طلوع نکرده است؛ زیرا الله تعالى می‌فرماید: ﴿وَكُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ ٱلۡخَيۡطُ ٱلۡأَبۡيَضُ مِنَ ٱلۡخَيۡطِ ٱلۡأَسۡوَدِ مِنَ ٱلۡفَجۡرِ﴾ [البقرة: ۱۸۷].

در صورتی که خوردن و نوشیدن مجاز باشند گناه و قضایی بر آن، نیست.

اما در صورتی که گمان می‌کرده که خورشید غروب نموده و خلاف آن ثابت شد، بنا به قول راجح بر او قضایی لازم نیست؛ زیرا اسماء بنت ابی بکر ب می‌گوید: «أنهم أَفْطَرُو في عهد النبي ج في يومٍ غَيْمٍ، ثم طلعتِ الشمس» [۹۹۷]. «آنان در زمان رسول ج در روزی ابری افطار نمودند،‌اندکی بعد آفتاب نمایان گشت».

و آنان به قضا آوردن روزه‌ی آن روز امر نشدند.

اما در صورتی که مشکوک بود که خورشید غروب کرده یا خیر و بعداً معلوم شد که غروب نکرده بود، بر او قضا آوردن روزه‌ی آن روز واجب است؛ زیرا خوردن با وجود شک حرام است، برایش جایز نیست که افطار کند، مگر این که غروب خورشید قطعاً ثابت گردد و یا این که گمان غالب او این باشد که خورشید غروب کرده است، در صورت مشکوک بودن، اگر افطار نمود و خلاف آن ثابت شد، باید روزه‌ی آنرا قضا آورد؛ زیرا در آن صورت او مجاز به خوردن نبوده است.

شیخ ابن عثیمین – مجموع الفتاوی و رسائل (۱۹/۲۹۰) فتوای (۲۶۳)

[۹۹۷] نگاه: به فتوای سابق.