فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱۰] حکم تعلیم و تدریس در مدارسی که بین پسران و دختران اختلاط وجود دارد و شرایط توبه

س: جوانی پرسیده است: بنده از خانواد‌های ثروتمند هستم، و در مدرس‌های درس می‌خوانم که پسران و دختران درآن‌جا اختلاط دارند و همین امر باعث شده که با زنان ارتباط نامشروع برقرار کنم و اینک در گناه فرو رفته‌ام، الآن چکار کنم و چگونه این وضعیت را از بین ببرم و آیا توبه‌ام پذیرفته می‌شود؟ لطفاً شرایط توبه را بیان کنید.

ج: در این سؤال دو مسئله وجود دارد:

مسئله‌ی اول: باید مسئولین کشور را متوجه سازم که چرا به ملت‌هایشان این امکان را داده‌اند که در مدارس مختلط درس بخوانند، زیرا این کار برخلاف شریعت اسلامی و برای مسلمان شایسته نیست که چنین وضعیتی داشته باشد.

پیامبر اکرم ج فرموده است: «خَيْرُ صُفُوفِ النِّسَاءِ آخِرُهَا، وَشَرُّهَا أَوَّلُهَا» [۵۵۴] .«بهترین صف زنان (در نماز) در آخر و بدترین‌شان در اول است».

زیرا صف اول نزدیک به مردان و صف آخر ازآن‌‌ها دور است، پس وقتی‌که دوری و فاصله بین مردو زن در عبادتی جون نماز مراعات می‌شود فکر می‌کنید آمیختگی در مدرسه چه حکمی‌دارد؟ حال آن‌که نمازگزار در حین نماز احساس مناجات و تقرب به پروردگارش دارد، آیا باز هم فاصله‌گیری این دو جنس در مدارس ضروری‌تر نیست؟ بی‌گمان که آمیختگی مردان با زنان فتنه‌ی بزرگی است که دشمنان اسلام آن را برای مسلمانان آرایش داده و بسیاری از ما را به این مصیبت گرفتار ساخته‌اند.

در صحیح بخاری از ام سلمه ل از پیامبر ج روایت شده است: «كَانَ رَسُولُ اللَّـهِ ج إِذَا سَلَّمَ قَام النِّسَاءُ حِينَ يَقْضِي تَسْلِيمَهُ وهويمَكُثُ في مقامه يَسِيرًا قَبْلَ أَنْ يَقُومَ» [۵۵۵]. «پس از این‌که رسول ‏الله ج سلام می‌داد و نماز به پایان می‌رسید، زن‌‌ها بلند می‏شدند و می‌رفتند. آن حضرت ج‌اندکی توقف می‏کرد و آنگاه برمی‌خاست».

ابن شهاب رحمه الله علیه می‌گوید: فکر می‌کنم این عمل پیامبر بدان جهت بود که زنان به خانه‌هایشان برگردند و مردان آن‌‌ها را نبینند.

دولت‌‌های اسلامی باید به این امر توجه خاصی مبذول داشته و ملت‌هایشان را از عوامل شر و فتنه محافظت کنند، یقیناً الله تعالى آن‌‌ها را در مورد ملت‌هایشان مورد بازخواست قرار خواهد داد. دولت‌‌ها باید بدانند که اگر از الله و پیامبرش اطاعت کنند و شریعت اسلامی‌ را داور قرار دهند الله تعالى نیز دل‌‌های مردم را به آن‌‌ها معطوف داشته و محبوب‌شان می‌گرداند و اداره‌ی امور کشور را برای‌شان آسان می‌سازد.

افراد امت اسلامی چه حاکم و چه محکوم درباره‌ی شر و فسادی که در اثر این اختلاط بوجود آمده بیاندیشند.

برقراری ارتباط همین سؤال کننده با زنان بزرگترین شاهد است برای وحشتناک بودن امر اختلاط پسران و دختران در مدارس؛ جوانی که اینک قصد ر‌هایی از آن را دارد.

آری! فتنه‌ی اختلاط بین زنان و مردان را می‌توان با صدق نیت و اراده‌ی محکم از بین برد. این کار ممکن نیست جز بوسیله‌ی اختصاص دادن مدارس، آموزشگاه‌ها، دانشکده‌‌ها و دانشگاه‌‌هایی برای زنان که مردان اصلاً در آن مشارکت نداشته باشند. زنان همانند مردان و مکمل کننده‌ی آنان هستند، پس حق دارند آن چه را که به آن نیاز دارند حاصل کنند و حقی که آن‌‌ها برگردن ما دارند این است که محل تعلیم آن‌‌ها بدور از محل تعلیم مردان باشد.

در صحیح بخاری از ابوسعید خدری س روایت شده است: «جَاءَتْ امْرَأَةٌ إِلَى رَسُولِ اللَّـهِ ج فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللَّـهِ، ذَهَبَ الرِّجَالُ بِحَدِيثِكَ؛ فَاجْعَلْ لَنَا مِنْ نَفْسِكَ يَوْمًا نَأْتِيكَ فِيهِ تُعَلِّمُنَا مِمَّا عَلَّمَكَ اللَّـهُ، فَقَالَ:«اجْتَمِعْنَ فِي يَوْمِ كَذَا وَكَذَا فِي مَكَانِ كَذَا وَكَذَا» فَاجْتَمَعْنَ فَأَتَاهُنَّ رَسُولُ اللَّـهِ ج فَعَلَّمَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَهُ اللَّـهُ» [۵۵۶] .«زنی نزد رسول الله ج آمد و خطاب به ایشان گفت: مردان همواره احادیث شما را گوش فرا می‌دهند و وقت شما را از آن خود کرده‌اند، وقتی را برای ما زنان اختصاص بده تا نزد شما بیاییم و آنچه را که الله به شما آموزش داده به ما آموزش بدهید. رسول الله ج فرمودند: «در فلان روز و در فلان مکان جمع شوید». پس زنان در موعد و مکان معین گرد هم آمدند و پیامبر ج نزد آنان رفت و از آنچه که از الله تعالى به او تعلیم داده بود به آنان تعلیم داد».

از حدیث مذکور اختصاص دادن مکان جداگآن‌‌های برای زنان استنباط می‌شود؛ دیدید که پیامبر ج به آنان زن نگفت که چرا به همراه مردان نزد من نمی‌آیید و در یک جا جمع نمی‌شوید؟

از الله تعالى مسألت داریم که به مسلمین توفیق دهد که راه و روش پیامبر و اصحاب را در پیش بگیرند تا بدین وسیله به عزت و کرامت دنیوی و اخروی دست بیابند.

مسئله دوم: پرسشی است که سؤال کننده در مورد خودش پرسیده و گفته است: من با برقراری ارتباط نامشروع با زنان در معاصی فرو رفته‌ام الآن چکار کنم؟ آیا توب‌های برای من باقی مانده است؟ شرایط توبه چیست؟ بنده به ایشان مژده می‌دهم که دروازه‌ی توبه به روی هر توبه کاری باز است و الله تعالى توبه کنندگان را دوست داشته و همه‌ی گناه‌هایشان را می‌بخشد.

الله تعالى فرموده است: ﴿قُلۡ يَٰعِبَادِيَ ٱلَّذِينَ أَسۡرَفُواْ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡ لَا تَقۡنَطُواْ مِن رَّحۡمَةِ ٱللَّهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ يَغۡفِرُ ٱلذُّنُوبَ جَمِيعًاۚ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلۡغَفُورُ ٱلرَّحِيمُ٥٣﴾ [الزمر: ۵۳]. «(ای محمد) بگو: ای بندگانم، ای آنان‌که در معصیت زیاده روی کرده‌اید از لطف و مرحمت الله مأیوس و نا امید نگردید. قطعاَ الله تعالى همه گناهان را می‌آمرزد، چرا که او بسیار آمرزگار و مهربان است».

تو‌ای جوان هر وقت از این عمل زشت توبه کنی الله تعالى بدی هایت را به نیکی تبدیل می‌کند.

﴿وَٱلَّذِينَ لَا يَدۡعُونَ مَعَ ٱللَّهِ إِلَٰهًا ءَاخَرَ وَلَا يَقۡتُلُونَ ٱلنَّفۡسَ ٱلَّتِي حَرَّمَ ٱللَّهُ إِلَّا بِٱلۡحَقِّ وَلَا يَزۡنُونَۚ وَمَن يَفۡعَلۡ ذَٰلِكَ يَلۡقَ أَثَامٗا٦٨ يُضَٰعَفۡ لَهُ ٱلۡعَذَابُ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ وَيَخۡلُدۡ فِيهِۦ مُهَانًا٦٩ إِلَّا مَن تَابَ وَءَامَنَ وَعَمِلَ عَمَلٗا صَٰلِحٗا فَأُوْلَٰٓئِكَ يُبَدِّلُ ٱللَّهُ سَيِّ‍َٔاتِهِمۡ حَسَنَٰتٖۗ وَكَانَ ٱللَّهُ غَفُورٗا رَّحِيمٗا٧٠ وَمَن تَابَ وَعَمِلَ صَٰلِحٗا فَإِنَّهُۥ يَتُوبُ إِلَى ٱللَّهِ مَتَابٗا٧١﴾ [الفرقان: ۶۸ – ۷۱]. «و بندگان خوب- رحمان کسانی‌اند که معبود دیگری را نمی‌خوانند و پرستش نمی‌کنند و انسانی را که الله خونش را حرام کرده به قتل نمی‌رسانند مگر به حق و زنا نمی‌کنند. چرا که هر‌کس از این (کارهای ناشایست) انجام دهد کیفر آن را می‌بیند و عذاب او در قیامت مضاعف می‌گردد و خوار و ذلیل، جاودانه در عذاب می‌ماند. مگر کسی که توبه کند و ایمان آورد و عمل نیکو انجام دهد که الله تعالى (گناهان چنین کسی را می‌بخشد) و بدی‌های گذاشته‌ی او را به خوبی‌ها و نیکی‌ها تبدیل می‌کند و الله تعالى آمرزنده و مهربان است. کسی که توبه کند و کار شایسته انجام دهد کاملاً بسوی الله باز می‌گردد».

اما پاسخ به قسمت آخر سؤال؛ توبه پنج شرط دارد:

شرط اول: توبه باید خالصانه برای الله تعالى باشد و نباید از روی ترس از مخلوق انجام بگیرد، زیرا اعمالی که برای تقرب به الله است در صورتی‌که غیر خالصانه انجام داده شوند باطل و بیهوده می‌گردند.

الله تعالى- در حدیث قدسی- فرموده است: «أَنَا أَغْنَى الشُّرَكَاءِ عَنْ الشِّرْكِ؛ مَنْ عَمِلَ عَمَلًا أَشْرَكَ فِيهِ أَحَداً غَيْرِي تَرَكْتُهُ وَشِرْكَهُ» [۵۵۷]. «من از شریک بی‌نیازم، هر‌کس عملی انجام دهد و در آن دیگری را با من شریک سازد او و شرکش را ر‌ها می‌سازم- مرا با او کاری نیست».

شرط دوم: توبه‌کار از گناهی که مرتکب شده باید پشیمان شده و خود را گناهکار و محتاج مغفرت و آمرزش الله تعالى بداند.

شرط سوم: ریشه‌ی گناهی را که انجام داده از بیخ کنده و از تکرار آن بطور کلی بی‌خیال شود، زیرا توبه، توأم با اصرار گناه پذیرفته نمی‌شود و چنان‌چه شخص توبه کننده بگوید من توبه کرده‌ام ولی باز هم به گناه ادامه دهد در حقیقت به استهزا و تمسخر پروردگار پرداخته است. مثال او مثال شخصی است که به انسان دیگری بی‌حرمتی کرده و به او قول بدهد که بعد از این حرمتش را نگه می‌دارد و در عین حالی که به او تعهد می‌دهد نسبت به او بی‌ادبی بکند؛ آیا این همان استهزا و مسخره کردن نیست؟!.

الله تعالى بالاتر و بزرگتر از آن است که به او بگویی: الهی! از معصیت تو، توبه کرده ام و باز بر معصیت او اصرار بورزی!.

شرط چهارم: قاطعانه اراده کند که گناه گذاشته‌اش را تکرار ننماید.

شرط پنجم: توبه باید در زمان و مهلت تعیین شده برای توبه باشد، و پس از گذشت مهلت معین توبه پذیرفته نمی‌شود. توبه باید قبل از مشاهده‌ی مرگ و پیش از طلوع خورشید از جانب مغرب انجام بگیرد.

الله تعالى می‌فرماید: ﴿هَلۡ يَنظُرُونَ إِلَّآ أَن تَأۡتِيَهُمُ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ أَوۡ يَأۡتِيَ رَبُّكَ أَوۡ يَأۡتِيَ بَعۡضُ ءَايَٰتِ رَبِّكَۗ يَوۡمَ يَأۡتِي بَعۡضُ ءَايَٰتِ رَبِّكَ لَا يَنفَعُ نَفۡسًا إِيمَٰنُهَا لَمۡ تَكُنۡ ءَامَنَتۡ مِن قَبۡلُ أَوۡ كَسَبَتۡ فِيٓ إِيمَٰنِهَا خَيۡرٗاۗ قُلِ ٱنتَظِرُوٓاْ إِنَّا مُنتَظِرُونَ١٥٨﴾ [الأنعام: ۱۵۸]. «آیا انتظار دارند که فرشتگان- ماموران قبض ارواح- به سراغ‌شان بیایند؟ یا این‌که پروردگارت به سراغ آنان بیاید؟ یا پاره‌ای از نشانه‌های پروردگارت نزد آنان بیاید، روزی‌که برخی از نشانه‌های پروردگارت فرا می‌رسد ایمان آوردن افرادی که پیش از آن ایمان نیاورده‌اند یا این‌که با وجود ایمان آوردن کارهای شایسته انجام نداده‌اند سودی به حالشان نخواهد داشت. بگو: منتظر باشید و ما هم منتظر (نتیجه وعده‌ی الله تعالى در باره‌ی شما) هستیم».

کلمه «بَعْضُ» در آیه‌ی مذکوره همان طلوع آفتاب از جانب غرب است.

توبه همچنین به وقت مشاهده مرگ قابل قبول نیست، چرا که الله تعالى می‌فرماید: ﴿وَلَيۡسَتِ ٱلتَّوۡبَةُ لِلَّذِينَ يَعۡمَلُونَ ٱلسَّيِّ‍َٔاتِ حَتَّىٰٓ إِذَا حَضَرَ أَحَدَهُمُ ٱلۡمَوۡتُ قَالَ إِنِّي تُبۡتُ ٱلۡـَٰٔنَ وَلَا ٱلَّذِينَ يَمُوتُونَ وَهُمۡ كُفَّارٌۚ أُوْلَٰٓئِكَ أَعۡتَدۡنَا لَهُمۡ عَذَابًا أَلِيمٗا١٨﴾ [النساء: ۱۸]. «توبه‌ی کسانی پذیرفته نیست که مرتکب گناهان می‌شوند و به دنبال آن توبه نمی‌کنند تا وقتی‌که مرگ یکی از آنان فرا می‌رسد و می‌گوید: هم اینک توبه می‌کنم. همچنین توبه‌ی کسانی قبول نیست که بر کفر می‌میرند، هم برای اینان و هم برای آنان عذابی دردناک را تدارک دیده‌ایم».

و (شما‌ای جوان) اگر این پنج‌ شرایط را رعایت کنید توبه‌ات پذیرفته می‌شود.

شیخ ابن عثیمین- فتاوای اسلامیة (۳/۹۹)

[۵۵۴] مسلم (۴۴۰) بزیادة فی أوله. [۵۵۵] بخاری (۸۳۷،۸۴۹،۸۵۰،۸۷۰). [۵۵۶] بخاری (۷۳۰) و اطراف آن در (۱۰۱) و مسلم (۲۶۳۳). [۵۵۷] مسلم (۲۹۸۵).