فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱۰۱]آیا اگر نماز عید فوت شد می‌توان قضائی آن را بجا آورد؟

س۱: صبح روز عید فطر هنگامی که به عیدگاه منطقه‌ی بن مالک از توابع شهر طائف رسیدیم، مشاهده کردیم که امام نماز را تمام کرده و در لحظات پایانی خطبه قرار دارد؛ افراد جا مانده از فردی درخواست نمودند تا نماز عید را به آنان امامت دهد، تعداد این افراد بیش از پنجاه نفر بود.آن شخص جلو رفت و درحالی که امام هنوز درحال ایراد خطبه بود دو رکعت نماز را به ما امامت کرد. بعد از نماز بین مردم درباره‌ی عدم صحت نماز اختلاف رخ داد، عد‌های به صحت نماز و عد‌های به عدم آن نظر دادند. خواهشمندیم شما پاسخ صحیح را بیان دارید. الله تعالی شما را به کار‌های خیر موفق بگرداند. والسلام علیکم.

ج۱: نماز عید فطر و قربان فرض کفائی است؛ هرگاه جمعی از مردم آن را به پا دارند، از بقیه ساقط می‌گردد. ولی پاسخ مسئل‌های که از آن سؤال به عمل آمده به شرح ذیل است: ادای فرض توسط کسانی حاصل شده است که اول با امام نماز خوانده‌اند و امام برایشان خطبه ایراد کرد.

اما کسی که نماز عید را از دست می‌دهد و دوست دارد که قضای آن را بجا آورد، برایش مستحب است که این کار را بدون خطبه انجام دهد. همین است فتوای امام مالک، شافعی احمد بن حنبل، ابراهیم نخعی و برخی دیگر از علما. دلیل آن حدیثی است که رسول الله ج در آن فرموده است: «إِذَا أَتَيْتُمْ الصَّلَاةَ فامْشُوا وَعَلَيْكُمْ السَّكِينَةُ والوَقَار؛ فَمَا أَدْرَكْتُمْ فَصَلُّوا وَمَا فَاتَكُمْ فَاقْضُوا» [۸۳۰]. «هرگاه خواستید به نماز بروید با آرامش و متانت حرکت کنید، هرگاه مقداری را که با امام رسیده اید با او بخوانید و هرچه را نرسیده اید (خودتان) کامل کنید».

دلیل دیگراستجاب قضا آوردن نماز عید روایتی است که در مورد انس بن مالک س نقل شده که هرگاه نماز عید از او فوت می‌شد، خانواده و برده هایش را جمع می‌نمود و سپس عبدالله بن ابی عتبه (یکی از برده هایش) را امام می‌کرد که دو رکعت نماز را به آنان امامت می‌داد و در هر دو رکعت تکبیرات را می‌گفت.

افراد جا مانده که به عیدگاه می‌آیند و امام را در حال خطبه می‌بینند باید بنشیند و به خطبه گوش بدهند وپس از اتمام خطبه اگر خواستتند قضایی نماز عید رابه جا بیاورند، بد ین صورت هر دو نیکی را حاصل بکنند.

و بالله التوفیق، وصلی الله علی نبینا محمد وآله و صحبه وسلم

فتوای انجمن دایم پژوهش‌‌های علمی و افتا (۸/۳۰۵، ۳۰۶)

س۲: شخصی در حالی به عیدگاه می‌آید که امام در حال ایراد خطبه است، آیا بنشیند و یا قضای نماز عید را به جا آورد؟

ج۲: فردی که در حالی به عیدگاه می‌آید که امام مشغول ایراد خطبه است و نماز تمام نشده است، حق نشستن ندارد، بلکه دو رکعت تحیة المسجد بخواند؛ زیرا فق‌های مذهب حنبلی به صراحت گفته‌اند: که عیدگاه همچون مسجد است و حکم آن نیز مانند حکم مسجد می‌باشد. می‌دانیم که پیامبر ج به زنان قاعده دستور داد که از عیدگاه فاصله بگیرند. این امر نشانه این است که عیدگاه از نظر حکم همچون مسجد است؛ بنابراین هرگاه انسان به عیدگاه داخل می‌شود تا دو رکعت نماز تحیة المسجد نخوانده است حق نشستن ندارد.

- اما در مورد قضای نمازعید در بین اهل علم اختلاف وجود دارد:

برخی گفته‌اند که قضایی آن به همان ترتیب نماز است. برخی دیگر گفته‌اند که نماز عید اصلاً قضائی ندارد.

کسانی که به قضای آن معتقد نیستند به این صورت استدلال می‌کنند که نماز عید، نمازی است که به روش اجتماعی و همگانی برگزار می‌گردد، بنابراین برای آن قضا وجود ندارد همان گونه که نماز جمعه قضا ندارد با این تفاوت که اگر کسی به جمعه نمی‌رسد، به جای آن نماز ظهر را می‌خواند. نماز عید چون نماز جایگزین ندارد، پس قضایی نیز ندارد. همین اختیار شیخ الاسلام ابن تیمیه / که از دیدگاه بنده نیز همین رأی صحیح می‌باشد. (والله اعلم)

شیخ ابن عثیمین – فتاوی و رسائل (۱۶/۲۵۵)ف (۱۳۷۶)

س۳: کسی که نماز عید را از دست می‌دهد، آیا قضا آوردن بر او لازم است؟

ج۳: بر او مستحب است که آن را به همان روش نماز عید قضا کند، خواه به صورت انفرادی و خواه به صورت جماعت، زیرا برخی از علما در مورد نماز عید گفته‌اند که این نماز، فرضِ عین است، بنابراین قضایی دارد. در صورتی که فرض کفایه هم باشد، باز هم کوتاهی در ادای آن جایز نیست، بلکه مسلمان در حد توان خودش باید آن را ادا کند.

شیخ ابن جبرین (فتوا با امضای ایشان) در تاریخ:۲/۱۱/۱۴۲۳ هـ ق

[۸۳۰] مسند احمد (۲/۲۳۸)، ابو داود (۵۷۲)، نسایی (۸۶۱)و ابن خزیمه (۱۷۷۲،۱۵۰۵) و ابن حبان (۲۱۴۵) . در بخاری (۹۰۸،۶۳۶،۶۳۵) و مسلم (۶۰۲) به جای (فَاقْضُوا) لفظ (فَأَتِمُّوا) آمده است.