فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۷۲] شخصی که تیمم کرده در اثنای نماز یا پس از اتمام آن آب می‌بیند.

س: اگر تیمم کننده در اثنای نماز یا پس از اتمام آن آب ببیند چه کار کند؟

ج: علما در مورد مسئله‌ی مذکور اختلاف نظر دارند:

- عد‌های قائل‌اند که با وجود دیدن آب در اثنای نماز تیمم باطل نمی‌شود زیرا این شخص نمازش را به گون‌های شروع کرد که از لحاظ شرعی مجاز به شروع آن بوده است. بنابراین، این شخص از نماز خارج نمی‌شود؛ مگر با دلیل شرعی.

برخی دیگر گفته‌اندکه دیدن آب در اثنای نماز موجب بطلان تیمم می‌شود. اینان از عام بودن لفظ: ﴿فَلَمۡ تَجِدُواْ مَآءٗ﴾ [النساء: ۴۳]. «اگر آب نیافتید- پس تیمم کنید-»

استدلال کرده و می‌گویند این شخص چون آب دیده پس تیممش باطل است و نتیجتاً نمازش نیز باطل است.

همچنین از عام بودن حدیث: «فَإذا وَجَدَ الْـماءَ فَلْيَتَّقِ الله ولْيُمِسَّهُ بَشَرَتَهُ» [۶۵۷].

استدلال می‌کنند و می‌گویند: تیمم بدل از وضو است وقتی که آب نباشد، وقتی‌که آب یافته شود بدلیت زائل شده و حکم آن نیز از بین می‌رود؛ بنابراین اگر شخصی در حین نماز آب بیابد باید از نماز خارج شده، وضو گرفته و از نو نماز بخواند.

آنچه که برای من آشکار شده (والله اعلم) این است که نظریه‌ی دوم به صواب نزدیکتر است. چنانچه پس از اتمام نماز آب بیابد اعاده‌ی نماز لازم نیست، به دلیل حدیثی که ابوداود و دیگران در مورد قصه‌ی دو مردی روایت کرده‌اند که آن دو تیمم کرده و نماز خواندند و پس از اتمام نماز آب یافتند در حالی که هنوز وقت باقی بود؛ یکی از آن‌‌ها نمازش را اعاده نکرد و دیگری وضو گرفت و مجدداً نماز خواند، وقتی‌که خدمت پیامبر ج رسیدند، جریان را به ایشان بازگو نمودند.

رسول الله‌ ج به کسی که نمازش را اعاده نکرده بود فرمود: «أَصَبْتَ السّنَّة» «به سنت عمل کردی (ثواب بیشتری بردی)» و به کسی که نمازش را اعاده کرده بود گفت: «لَكَ الأجرُ مرَّتين». «دو بار ثواب بردی» [۶۵۸].

حال اگر شخصی بگوید: می‌خواهم دو بار، ثواب کسب کنم، به او می‌گوییم: شما در صورت اعاده‌ی نماز نمی‌توانید دو بار ثواب کسب کنید، چون الآن روش سنت پیامبر ج برای شما آشکار شده است و شخصی که پیامبر ج در حق او چنین فرمود، از سنت بی‌اطلاع بود (چون تا آن وقت موردی پیش نیامده بود) بنابراین اجتهاد کرد و ثواب دو عمل را کسب نمود.

اگر کسی اعتراض کرده و بگوید: اگر مجتهد به خطا برود تن‌‌ها یک ثواب کسب می‌کند، همان‌گونه که در حدیث آمده است: «إِذَا حَكَمَ الْـحَاكِمُ فَاجْتَهَدَ ثُمَّ أَصَابَ فَلَهُ أَجْرَانِ وَإِذَا حَكَمَ فَاجْتَهَدَ ثُمَّ أَخْطَأَ فَلَهُ أَجْرٌ» [۶۵۹]. «مجتهد در اجتهادش صائب باشد دو ثواب و اگر به خطا برود یک ثواب کسب می‌کند».

پس در این جا چون مجتهد مذکور در اعاده‌ی نمازش به خطا رفته بود چگونه دو ثواب کسب کرد؟ پاسخ این است که این شخص عمل را دو بار انجام داده است و می‌دانیم که مجتهد صرفاً اجتهاد می‌کند و عملی را دو بار تکرار نمی‌کند؛ بلکه تن‌‌ها یک عمل انجام می‌دهد.

بدین ترتیب آشکار شد که موافقت عمل با سنت افضل و بهتر است، از کثرت عمل؛ بنابراین اگر شخصی بگوید: که من دو رکعت سنت فجر را طولانی می‌خوانم، چون این وقت بسیار بافضیلت است؛ به او می‌گوییم: این کار شما مطابق با سنت نیست، زیرا رسول الله ج سنت فجر را بسیار مختصر می‌خواند. [۶۶۰] همان گونه که از حدیث عایشهل ثابت است. یا بگوید: می‌خواهم دو رکعت نماز طواف را طولانی بخوانم، به این شخص نیز می‌گوییم: کار تو خلاف سنت و روش رسول الله ج است چون ایشان این دو رکعت را مختصر و کوتاه می‌خواند. این‌‌ها نکات مهمی است برای طلبه‌‌ها و دانشجویان که باید آن‌‌ها را یاد بگیرند.

شیخ ابن عثیمن- مجموع فتاوا و رسائل (۱۱/۲۴۲)

[۶۵۷] «(تیمم کننده) هر گاه آب بیابد باید از خدا بترسد و آب را به بدنش برساند (وضو یا غسل بگیرد). أحمد (۵/۱۸۰۱۵۵) و ابوداوود (۳۳۲، ۳۳۳) ترمذی (۱۲۴). ترمذی گفته است: حدیث «حسن صحیح ». بزاز (۳۹۷۳) الفاظ از بزاز می‌باشد. هیثمی در «مجمع الزوائد» گفته است: «رجال این حدیث رجال صحیح است». [۶۵۸] ابوداود (۳۳۸) دارمی (۷۴۴) شیخ آلبانی در صحیح ابوداود حدیث مذکور را تصحیح نموده است: (۳۲۷). حاکم (۱/۱۷۸) (۶۳۲) حاکم حدیث را صحیح دانسته و ذهبی با آن موافق است. [۶۵۹] بخاری (۷۳۵۲) و مسلم (۴۴۸۷). [۶۶۰] بخاری (۱۱۷۰) و مسلم (۷۲۴).