فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۲۶] بدعت بودن اجتماع تعزیه‌خوانی و درست کردن خوراک برای شرکت‌کنندگان

س: جناب شیخ! در بعضی از خانواده‌‌ها عادت بر این است، هنگامی که شخص فوت می‌کند خانواده‌ی او خیمه‌ی بزرگی بپا می‌کنند و در آنجا مراسم تعزیه‌خوانی راه می‌اندازند و بقیه‌ی افراد در طول ایام تعزیه به درست کردن غذا اقدام می‌کنند و همراه با خانواده‌ی مرده غذا می‌خورند و به کثرت با هم سخن گفته و می‌خندند، گویی برای خوشی و سرگرمی آمده‌اند و نه برای تعزیت و همدردی. حکم این عمل چیست؟

خواهشمندم در این زمینه توضیح داده و این افراد را توجیه و نصیحت بفرمایید. از شما بسیار سپاسگزارم.

ج: انجمن دایمی بحوث علمی و افتا به اینگونه سؤالات پاسخ داده است، شما می‌توانید به فتوای شماره (۱۶۵۵۲) که در تاریخ ۶/۱۲/۱۴۱۴هـ ق صادر شده مراجعه کنید. انجمن دایمی پس از مطالعه‌ استفتای مذکور جواب آن را به شرح ذیل صادر نمود:

اولاً: تعزیت به شخص مصیبت دیده بخاطر همدردی با او و کاهش غمش جایز است، به این صورت که تعزیه‌گو برای میت، خانواده و دوستانش طلب آمرزش بکند و بگوید که الله تعالى ضایعه‌ی‌تان را جبران بکند و سپس آن‌‌ها را به صبر و شکیبایی سفارش کند. ثابت شده که رسول الله ج به یکی از دخترانش بعلت فوت فرزندش به او تسلیت گفت و فرمود: «إِنَّ لِلَّهِ تعالى مَا أَخَذَ وَلَهُ مَا أَعْطَى، وَكُلٌّ شيءٍ عِنْدَهُ بِأَجَلٍ مُسَمًّى» [۸۷۴]. «بی‌گمان از آن الله است آنچه که از انسان می‌گیرد و برای اوست آنچه که به انسان می‌دهد و هر چیزی نزد او مدت معینی دارد».

رسول الله ج به دختر مصیبت دیده‌اش دستور داد، صبر کند و در مقابل صبر بر مصیبت امید ثواب داشته باشد. این حدیث را بخاری و مسلم روایت کرده‌اند. انسان هر دعای خوبی را که در حق بازماندگان بکند جایز است؛ مانند این که بگوید: الله عزای شما را به نیکی عوض کند و در این مصیبت به شما اجر و ثواب بدهد و چیز بهتری جایگزین آن بکند.

ام‌سلمه ل در روایتش گفته است: از رسول الله ج شنیدم که فرمود: «مَا مِنْ عبدٍ تُصيبُه مصيبةٌ فَيَقولُ: إنَّاللهِ وإنّا إليهِ راجعُون، اللهمَّ اْجُرْني فِيْ مُصيْبَتيْ وأخْلِفْ لِيْ خَيراً مِنْها، إلاّ أجَرَهُ الله فِي مُصيبته وأخْلَفَ لَهُ خَيْراً مِنْهَا». «هر بند‌های که به مصیبتی گرفتار آید و بگوید: (ما از آن الله هستیم و به‌سوی او برمی‌گردیم، الهی! در این مصیبت مرا مأجور بگردان و در عوض آن چیز بهتری بمن بده) الله تعالى او را بخاطر آن مصیبت مأجور می‌گرداند و بهتر از آن را به او می‌دهد».

ام‌سلمه ل می‌گوید: هنگامی که شوهرم ابوسلمه فوت کرد طبق دستور رسول الله ج عمل کردم، الله تعالى شوهر بهتری از ابوسلمه یعنی رسول الله ج را به من داد [۸۷۵].

دوم: تعزیه را نمی‌توان با ذبح گاو و یا گوسفند و یا جمع‌شدن در پار‌های از اوقات انجام داد، بلکه تعزیه با چند کلمه‌ی زیبا که بر صبر و خوشنودی بر تقدیر الهی کمک کنند، انجام می‌شود که با آن نفس به امید کسب ثواب به قضا و قدر الهی آرامش پیدا می‌کند.

سوم: تعزیه را می‌توان در هر مکانی که مسلمان، برادر رنج دیده‌اش را ملاقات کند، به جا آورد. بنابراین مسلمان شخص مصیبت دیده را در هر مکانی که ببیند به او تسلیت بگوید، خواه در مسجد، خواه در قبرستان هنگام نماز جنازه، و خواه در بازار و یا در منزلش.

همچنین می‌توان بوسیله‌ی تلفن این وظیفه را ادا کند.

چهارم: مرده چه مرد باشد و چه زن، تسلیت گفتن به بازماندگان یکسان است، پس همانگونه که مردم برای تعزیت میت زن جمع نمی‌شوند و بصورت انفرادی به نزد خانواده‌ی او می‌روند و خیمه نصب نمی‌کنند. همین طور نباید برای تسلیت مرده‌ی مرد خیمه برپا کرد و یا روز‌هایی را جهت تسلیت معین نمود، چون چنین چیزی نه از رسول الله ج و نه از صحابه و نه از ائمه ثابت نیست. اگر چنانچه چنین چیزی جواز می‌داشت حتماً رسول الله ج آن را انجام می‌داد؛ این درحالی است که حمزه س عموی ایشان و جعفربن‌ابی‌طالب س عموزاده‌ی ایشان شهید شدند. همچنین پسرش ابراهیم و دخترش زینب و بسیاری از بهترین یارانش در زمان حیات ایشان فوت کردند؛ ولی برای هیچ کدام چنین نکرد. خود رسول الله ج وفات کرد و با آن که صحابه‌ی کرام س نسبت به ایشان خیلی محبت داشتند؛ ولی چنین مراسمی نگرفتند. همچنین ابوبکر، عمر، عثمان، علی، امهات المؤمنین و سایر صحابه از دنیا رفتند، ولی هرگز ثابت نشده که بازماندگان آن‌‌ها چنین کار‌هایی را برایشان انجام بدهند، مثلاً برای آنان مجالس عزا تشکیل بدهند و یا گرد هم بیایند. این امر نشانه‌ی این است که گرد هم آمدن برای تعزیه و پختن غذا برای مردم بدعت زشتی است که هیچ اساس و بنیادی در شریعت اسلام ندارد، بلکه واجب است که آن را رد نمود. کسی که به برگزاری چنین مراسمی مساعدت کند، گناهکار می‌شود.

زمانی که نسل‌‌های بعدی، گرد هم آمدن و درست کردن خوراک را پدید آوردند، صحابی جلیل القدر جریربن عبدالله بجلی س گفت: «كُنَّا - أي مَعْشَرَ الصحابة - نَعُدُّ الإجْتَمِاعَ إلَي أهْلِ المِّيتِ وصَنِيْعَةِ الطّعَام بَعْدَ دَفْنِهِ مِنَ النِّياحَةِ» [۸۷۶]. «ما جماعت صحابه گرد هم آمدن در نزد خانواده‌ی مرده و درست کردن خوراک بعد از دفن میت را (برای مردم) از نوحه خوانی می‌دانستیم – گناه این عمل را مانند گناه نوحه خوانی می‌دانستیم-».

ولی خوراک دادن به خانواده‌ی میت از سوی همسایه‌‌ها و خویشاوندان سنت است، چون ابوداود با سند خود از عبدالله بن جعفر س روایت کرده است:

«لمّا جاءَ نَعْيُ جَعْفَر س حِيْنَ قُتِلَ قَالَ رسول الله ج: «إصْنَعُوا لِآلِ جَعْفَر طَعَاماً؛ فَإنَّهُمْ قَدْ أتَاهُمْ مَا يُشْغِلُهُمْ» [۸۷۷]. «هنگامی که خبر مرگ جعفر پس از شهادت اعلام شد، رسول اللهج فرمود: (برای خانواده‌ی جعفر خوراک درست کنید، چون آن‌‌ها به مصیبتی گرفتار آمده‌اند که خیال آن‌‌ها را مشغول کرده است)».

خوراکی هم که برای اهل میت توسط همسایگان درست کرده می‌شود، باید در منزل به آنان داده شود نه برای کسانی که در خیمه‌‌ها و چادر‌ها اجتماع کرده‌اند. چون هدف از این خوراک این است که اهل میت به علت فوت عزیزشان دچار غم و‌اندوه هستند، بنابراین خوراکشان باید در منزلشان برده شود.

فتاوای انجمن دایمی بحوث علمی فتوای شماره (۱۶۵۵۲) در تاریخ

۰۶/۱۲/۱۴۱۴هـ.ق. مجلة الدعوة/ شماره‌ی (۱۶۶۹)

[۸۷۴] بخاری (۱۲۸۴، ۷۳۷۷، ۷۴۴۸) و مسلم (۹۲۳). [۸۷۵] مسلم (۹۱۸). [۸۷۶] مسند احمد (۲/۲۰۴)، ابن ماجه (۱۶۱۲)، طبرانی در «الکبیر» (۲۲۷۹)، شیخ آلبانی این حدیث را صحیح دانسته. (صحیح ابن ماجه –تحقیق شیخ آلبانی- ۱۳۰۸) [۸۷۷] مسند احمد (۱/۲۰۵)، ابوداود (۳۱۳۲)، ترمذی (۹۹۸)، و قال:«حسن صحیح» ابن ماجه (۱۶۱۰) و حاکم ۱/۳۷۲ (۱۳۷۷). حاکم آن را صحیح دانسته و ذهبی با او موافق است.