فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۲۴] بیان کردن اشتباهات علما و آداب آن

س: تفتیش و دنبال کردن عیوب علما به بهانه‌ی هشدار از اشتباهات آن‌‌ها چه حکمی‌دارد؟ باید دانست که این عمل را طلاب علوم دینی مرتکب می‌شوند. این افراد به مردم عوام هشدار داده و چه بسا آنان‌را از علمای بزرگی امثال سیوطی بر حذر داشته و اظهار می‌دارند که سیوطی دارای مشرب «اشعری» است.

ج: علما از خطا معصوم نیستند، کما این‌که در حدیث آمده است: «إِذَا اجتَهَد الْـحَاكِمُ فَأصَابَ فَلَهُ أَجْرَانِ، وَإِذَا اجتهد فَأَخْطَأَ فَلَهُ أَجْر واحدٌ» [۵۷۴].«حکم کننده اگر در اجتهادش مصیب باشد دارای دو اجر است و اگر خطا کند یک اجر دارد».

باید گفت که این خطا‌ها از ارزش علما هیچ چیزی را کم نمی‌کند، مادامی‌که هدف آن‌‌ها رسیدن به حق باشد. نباید به سبب این خطا‌ها عرض و آبروی آن‌‌ها را لکه‌دار ساخت. ولی درعین حال بیان حق و تذکر به خطای علما به همراه حفظ احترام و قدرشناسی از آن‌‌ها واجب است: مگر آنکه آن عالم مبتدع و مخالف با عقیده‌ی صحیح باشد که در این صورت باید مردم را از او و کتابهایش هشدار داد تا مردم از گفته‌‌‌ها و فتواهایش متأثر نشوند. بویژه اگر انگیزه‌ی اغواگری داشته باشد. زیرا اعلام هشدار‌ها از چنین علمایی پرداختن به بیان حق و نصیحت بر خلق است: البته این هشدار‌ها نباید بصورت آبروریزی اشخاص و علما انجام بگیرد، بلکه به قصد یاد آوری از خطا‌های علما باید مطرح شود. از علم علما و‌اندیشمندان باید استفاده برد و بدون شک اینان فضایلی دارند که خطاهایشان را تحت پوشش قرار می‌هند، ولی باید گفت که خطای هیچ‌کس قابل پذیرفتن نیست، نه علما و نه هیچ‌کس دیگر.

و بالله التوفیق، و صلی الله علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم

فتاوای انجمن دایمی مباحث علمی و افتا (۱۲/۹۸)

[۵۷۴] بخاری (۷۳۵۲) و مسلم (۱۷۱۶) به لفظ «إِذَا حَكَمَ الْحَاكِمُ فَاجْتَهَدَ ثُمَّ أَصَابَ... وَإِذَا حَكَمَ فَاجْتَهَدَ ثُمَّ أَخْطَأ..»..