فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۹] فرهنگ اختلاف بین دعوتگران

س: جناب شیخ: بسیاری از اختلافات کسانی که در میدان دعوت هستند و اسباب شکست و آبرو ریزی را مهیا می‌کند ناشی از ناآشنایی با آداب و فرهنگ اختلاف است. آیا شما در این‌باره توجیه و توضیحی دارید؟

ج: آری، آن چیزی که من به همه‌ی برادران اهل علم و دعوتگر به‌سوی الله توصیه می‌کنم، این است که درباره‌ی اسلوب خوب و ملایم در دعوت و در مسایل اختلافی در مناظره و مذاکره چاره‌اندیشی کنند و تعصب و تندی آن‌‌ها را به این وا ندارد که چیز ناشایستی را بگویند و باعث تفرقه، اختلاف، ناراحتی و دوری از هم می‌شوند! بلکه دعوتگر به‌سوی الله، معلم و مرشد باید اسلوب‌‌های سودمند را کنجکاوی کند و به نرمی سخن بگوید تا کلامش مورد قبول جامعه قرار گیرد و قلب‌‌ها از او دور نشود. همان‌گونه که الله تعالى به پیامبرش می‌گوید: ﴿فَبِمَا رَحۡمَةٖ مِّنَ ٱللَّهِ لِنتَ لَهُمۡۖ وَلَوۡ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ ٱلۡقَلۡبِ لَٱنفَضُّواْ مِنۡ حَوۡلِكَ﴾ [آل عمران: ۱۵۹]. «از پرتو رحمت الهی که تو با آنان نرمش نمودی. و اگر درشت خوی و سنگدل بودی از پیرامون تو پراکنده می‌شدند».

به موسی و هارون زمانی که آن دو را به‌سوی فرعون می‌فرستد، می‌گوید: ﴿فَقُولَا لَهُۥ قَوۡلٗا لَّيِّنٗا لَّعَلَّهُۥ يَتَذَكَّرُ أَوۡ يَخۡشَىٰ٤٤﴾ [طه: ۴۴]. «سپس به نرمی با او (درباره ایمان) سخن بگویید، شاید (غفلت خود و عظمت الله را) یاد کند و از عاقبت کفر و طغیان خویش بهراسد».

الله تعالى می‌فرماید: ﴿ٱدۡعُ إِلَىٰ سَبِيلِ رَبِّكَ بِٱلۡحِكۡمَةِ وَٱلۡمَوۡعِظَةِ ٱلۡحَسَنَةِۖ وَجَٰدِلۡهُم بِٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُ﴾ [النحل: ۱۲۵]. «ای پیغمبر! مردمان را با سخنان استوار و اندرزهای نیکو به راه الله فراخوان، و با ایشان به شیوه هر چه نیکوتر و بهتر گفتگو کن».

و می‌فرماید: ﴿وَلَا تُجَٰدِلُوٓاْ أَهۡلَ ٱلۡكِتَٰبِ إِلَّا بِٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُ إِلَّا ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْ مِنۡهُمۡ﴾ [العنکبوت: ۴۶]. «با اهل کتاب جز به روشی که نیکوتر باشد، بحث و گفتگو مکن، مگر با کسانی از ایشان که ستم کنند».

پیامبر اسلام ج می‌فرماید: «إِنَّ الرِّفْقَ لَا يَكُونُ فِي شَيْءٍ إِلَّا زَانَهُ وَلَا يُنْزَعُ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا شَانَهُ» [۱۱۲۶]. «مدارا و ملایمت در هر چیز وجود داشته باشد آن را زینت می‌بخشد (و ارزش‌مند می‌گرداند) و از هر چه گرفته شود عیب آن را نمایان می‌کند».

همچنین می‌فرماید: «مَنْ يُحْرَمْ الرِّفْقَ يُحْرَمْ الْـخَيْرَ» [۱۱۲۷]. «هر کسی از نرم خویی محروم شود از خیر محروم شده است».

دعوتگر و معلم باید اسباب مفید و سودمند را جستجو کند و از خشونت و تندی بپرهیزد چرا که این عوامل باعث می‌شود که حق رد می‌شود و اختلاف بین برادران بیشتر می‌گردد در حالی که منظور از دعوت بیان حقیقت و تلاش برای این است که آن را قبول نموده و از آن استفاده کنند. منظور از دعوت، اظهار علم و شخصیت دعوتگر و غیرت او برای دفاع از دین نیست، چرا که الله نهان و آشکار انسان را می‌داند؛ بلکه هدف این است که دعوت شما به دین الله به مردم ابلاغ می‌شود و مردم از حرف‌‌های شما نفع ببرند. بنابراین شما به عنوان یک داعی باید در پی اسباب و عوامل پذیرش دعوت باشید و از هر چه موجب رد کردن و نپذیرفتن دعوت می‌شود بر حذر باشید.

شیخ ابن باز- مجموع فتاوی و مقالات متنوعة (۵/۱۵۵- ۱۵۶)

[۱۱۲۶] مسلم (۲۵۹۴). [۱۱۲۷] مسلم (۲۵۹۲) .