فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۲۹] فرض بودن حجاب و اهمیت آن

س: لطفاً در مورد اهمیت پوشاندن چهرهء زن توضیح دهید، و آیا حجاب از واجبات دینی است که اسلام آن را واجب قرار داده است؟ و اگر چنین است دلیل آن چست؟ از خیلی‌‌ها شنیده ام و خودم نیز معتقدم که پوشاندن صورت در دوران حکومت ترک‌‌ها بر جزیره عربی رواج یافته و عمومی‌شده است، و از آن وقت آن را سخت گرفته‌اند به گون‌های که همه فکر می‌کنند پوشاندن چهره بر هر زنی فرض است، و خوانده ایم که در دوران پیامبر ج و صحابه زن در بسیاری کار‌ها با مرد مشارکت داشته است، و در جنگ ها، مردان را مساعدت می‌نموده است؛ آیا این چیز‌ها حقیقت دارند یا درک و برداشت من غلط است؟ منتظرم پاسخ دهید تا جواب را بفهمم و اشتباهم را اصلاح کنم.

ج: در ابتدای اسلام حجاب بر زن فرض نبود، و زن صورت و دستهایش را نزد مردان برهنه می‌گذاشت، سپس خداوند حجاب را بر زن فرض نمود. تا اینگونه زن را از نگاهِ بیگانگان مصون بدارد و زن سبب وسوسه‌ی مردان نگردد.

چنان که الله تعالى می‌فرماید: ﴿وَإِذَا سَأَلۡتُمُوهُنَّ مَتَٰعٗا فَسۡ‍َٔلُوهُنَّ مِن وَرَآءِ حِجَابٖۚ ذَٰلِكُمۡ أَطۡهَرُ لِقُلُوبِكُمۡ وَقُلُوبِهِنَّۚ﴾ [الأحزاب: ۵۳]. «و چون از زنان پیامبر متاعى خواهید، آن را از آن سوى پرده بطلبید. این براى دلهایتان و دلهاى آنان پاکیزه تر است».

آیهء مذکور گر چه در مورد همسران پیامبر ج نازل شده است؛ اما مقصود از آن همسران پیامبر ج و نیز دیگر زن‌‌ها می‌باشد، چون علت ذکر شده و معنای موجود در آن عمومیت دارد.

خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَقَرۡنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجۡنَ تَبَرُّجَ ٱلۡجَٰهِلِيَّةِ ٱلۡأُولَىٰۖ وَأَقِمۡنَ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتِينَ ٱلزَّكَوٰةَ وَأَطِعۡنَ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥٓۚ﴾ [الأحزاب ۳۳]. «و در خانه هاى خود بمانید و چون زینت نمایى [عصر] جاهلیت پیشین زینت ننمایید و نماز بر پاى دارید و زکات بپردازید و از خداوند و رسولش فرمان برید».

این آیه به اجماع هم شامل زنان پیامبر ج می‌شود؛ چنان که خداوند در سوره احزاب می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّبِيُّ قُل لِّأَزۡوَٰجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَآءِ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ يُدۡنِينَ عَلَيۡهِنَّ مِن جَلَٰبِيبِهِنَّۚ ذَٰلِكَ أَدۡنَىٰٓ أَن يُعۡرَفۡنَ فَلَا يُؤۡذَيۡنَۗ وَكَانَ ٱللَّهُ غَفُورٗا رَّحِيمٗا٥٩﴾ [الأحزاب: ۵۹]. «اى پیامبر، به زنانت و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: روسریهایشان را بر خود فرو پوشند. این نزدیکتر است و به آنکه شناخته شوند، و آزار نبینند. و خداوند آمرزنده مهربان است (۵۹)».

همچنین خداوند در این باره دو آیه دیگر در سوره نور نازل کرده است: ﴿قُل لِّلۡمُؤۡمِنِينَ يَغُضُّواْ مِنۡ أَبۡصَٰرِهِمۡ وَيَحۡفَظُواْ فُرُوجَهُمۡۚ ذَٰلِكَ أَزۡكَىٰ لَهُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ خَبِيرُۢ بِمَا يَصۡنَعُونَ٣٠ وَقُل لِّلۡمُؤۡمِنَٰتِ يَغۡضُضۡنَ مِنۡ أَبۡصَٰرِهِنَّ وَيَحۡفَظۡنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبۡدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنۡهَاۖ وَلۡيَضۡرِبۡنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّۖ وَلَا يُبۡدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوۡ ءَابَآئِهِنَّ أَوۡ ءَابَآءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوۡ أَبۡنَآئِهِنَّ أَوۡ أَبۡنَآءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوۡ إِخۡوَٰنِهِنَّ أَوۡ بَنِيٓ إِخۡوَٰنِهِنَّ أَوۡ بَنِيٓ أَخَوَٰتِهِنَّ أَوۡ نِسَآئِهِنَّ أَوۡ مَا مَلَكَتۡ أَيۡمَٰنُهُنَّ أَوِ ٱلتَّٰبِعِينَ غَيۡرِ أُوْلِي ٱلۡإِرۡبَةِ مِنَ ٱلرِّجَالِ أَوِ ٱلطِّفۡلِ ٱلَّذِينَ لَمۡ يَظۡهَرُواْ عَلَىٰ عَوۡرَٰتِ ٱلنِّسَآءِۖ وَلَا يَضۡرِبۡنَ بِأَرۡجُلِهِنَّ لِيُعۡلَمَ مَا يُخۡفِينَ مِن زِينَتِهِنَّۚ وَتُوبُوٓاْ إِلَى ٱللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ٣١﴾ [النور: ۳۰ – ۳۱]. «به مردان مؤمن بگو که چشمانشان را [از دیدن نامحرم ] فرو پوشند و پاکدامنى ورزند. این برایشان پاکیزه تر است. بى گمان خداوند از آنچه مى کنند با خبر است (۳۰) و به زنان مؤمن بگو: چشمانشان را [از نگریستن به نامحرم ] فرو پوشند و پاکدامنى ورزند و زینت خود را آشکار نکنند مگر آنچه از آن که آشکار است و باید که روسرى هایشان را بر گریبآن‌هایشان فروگذارند و زینت خود را آشکار نسازند مگر بر شوهرشان یا پدرانشان یا پدران شوهرشان یا پسرانشان یا پسران شوهرشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان [هم آیین ] شان یا ملک یمینهایشان یا مردان بى رغبت [به زنان ] که پیرو شمایند یا کودکانى که بر شرمگاه زنان اطّلاع نیافته‌اند. و نباید [زمین ] را با پاهایشان بکوبند تا آنچه از زینتشان را که نهان مى داشتند، آشکار شود. و اى مؤمنان، همگى، به [درگاه ] خداوند توبه کنید. باشد که رستگار شوید (۳۱)».

کلمه «بعولة» یعنی همسران.«زینة» یعنی زیبایی‌‌ها و آنچه سبب فتنه می‌گردد.

﴿إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنۡهَاۖ﴾. منظور از آن طبق صحیح ترین قول، لباس‌‌ها است، چنان که صحابی بزرگوار عبدالله بن مسعودس گفته است، چون خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَٱلۡقَوَٰعِدُ مِنَ ٱلنِّسَآءِ ٱلَّٰتِي لَا يَرۡجُونَ نِكَاحٗا فَلَيۡسَ عَلَيۡهِنَّ جُنَاحٌ أَن يَضَعۡنَ ثِيَابَهُنَّ غَيۡرَ مُتَبَرِّجَٰتِۢ بِزِينَةٖۖ وَأَن يَسۡتَعۡفِفۡنَ خَيۡرٞ لَّهُنَّۗ وَٱللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٞ٦٠﴾ [النور: ۶۰]. «و [نیز] زنان یائسه اى که امید ازدواج ندارند. بر آنان گناهى نیست از آن که لباس‌هایشان را در حالى فرو نهند که زینتى آشکار نکنند. و این که پاکدامنى ورزند برایشان بهتر است و خداوند شنواى داناست (۶۰)».

این آیه بر این دلالت می‌نماید که واجب است زنان چهره و دست‌‌ها و تمام بدنشان را از نگاه نا محرمان بپوشانند؛ زیرا خداوند متعال به پیرزنان اگر زینت خویش را آشکار نکنند، اجازه داده است که اگر لباس‌‌های خود را از قبیل: روسری بیرون بیاورند و چهره هایشان را ظاهر نمایند، چون خطری برای ابتلای آنان به فتنه وجود ندارد. بنابراین اگر این پیرزنان از کار افتاد‌های که امید ازدواج ندارند، چنانچه لباس‌هایشان را فرو نهند، گناهی بر آنان نیست.

از این مشخص می‌شود که زنان جوان، باید حجاب کنند و اگر آن را ترک نمایند گناهکار می‌شوند. همچنین پیرزنان اگر زینت خود را آشکار کنند باید حجاب کنند چون سبب فتنه می‌شوند. سپس خداوند در آخر این آیه می‌فرماید: از نظر عفت و پاکدامنی برای پیرزنانی که زینت را آشکار نمی‌کنند بهتر است، چون آن‌‌ها از فتنه، بهتر در امان می‌شوند.

از عائشه و خواهرش اسماء ب روایتی هست که بر این دلالت می‌نماید که زن باید چهره‌اش را از بیگانگان بپوشاند؛ حتّی اگر در حال احرام باشد. چنان که در صحیحین از عائشه ل روایتی آمده که بر این دلالت می‌نماید که در ابتدای اسلام زنان چهره هایشان را نمی‌پوشاندند که با آیه حجاب، منسوخ شد [۱۹۲۹].

شما با مطالبی که گذشت خواهی دانست که حجابِ زن، امری قدیمی از دوران پیامبر ج است که خداوند آن را فرض نموده و ربطی به حکومت ترک‌‌ها ندارد.

اما این که زنان در بسیاری از کار‌ها در عهد پیامبر ج با مردان مشارکت می‌کرده‌اند، مانند: معالجهء زخمی ها، آب دادن به مجروحین در جهاد و امثال آن، درست است، اما آن‌‌ها این کار‌ها را همراه با رعایت حجاب و عفت و دوری از اسباب شک و فتنه این کار‌ها را انجام می‌داده‌اند.

چنان که ام سلیم ل می‌گوید: ما همراه پیامبر ج به جنگ می‌رفتیم، و به مجروحین آب می‌دادیم، و آب حمل می‌کردیم، و بیماران را مداوا می‌نمودیم [۱۹۳۰].

کار زنان آن زمان اینگونه بوده است، نه به گون‌های که امروزه در بیساری از کشور‌های اسلامی زن و مرد در کنار یکدیگر در محل کار قرار دارند و زنان آرایش شده و بی‌حجاب می‌باشند، که این امر منجر به فساد و از هم پاشیدن خانواده‌‌ها و فاسد شدن جامعه گردیده است. و لا حول ولا قوة إلا بالله العلی العظیم،

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته.

الشیخ ابن باز- مجموع فتاوی و مقالات متنوعة (۳/۳۵۴).

[۱۹۲۹] انظر مثلاً: صحیح البخاری (۱۶۱۸، ۲۶۶۱، ۴۴۸۳، ۴۷۹۶،۵۱۶۶،۵۲۳۹)،و مسلم (۱۴۲۸،۱۴۴۵، ۲۱۷۰، ۲۷۷۰). [۱۹۳۰] «صحیح مسلم» (۱۸۱۰)، و أبوداود (۲۵۳۱)، و الترمذی (۱۵۷۵)، و الطبرانی فی «الکبیر»۲۵/۱۲۳ (۳۰۲)، و ابن حبان فی «صحیحه» (۴۷۲۳، ۴۷۲۴).