فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۲۴۰] حکم برخی از انواع تصویر

س: مسئله تصویر مسئل‌های است که بیشتر مردم در فهم هدف شما از آن دچار اشتباه می‌شوند و همچنین در مسئله‌ی نیت و...و... لطفاً این مسئله را توضیح دهید.

ج: ساخت تصویر با دست بدون شک حرام است. به طور مثال اگر فردی تصویر حیوان جانداری هم‌چون شیر، اسب یا مثال آن را با گچ یا چیزی دیگری ساخت، کار حرامی را مرتکب شده است و مورد لعنت رسول الله ج قرار گرفته است.

در حدیث ابی جحیفه س آمده است که پیامبر ج تصویر سازان را لعنت کرده است [۴۲۲] و خبر داده است که سخت‌ترین عذاب در قیامت به آنان تعلق دارد. [۴۲۳] زیرا مجسمه جسمی است که دارای سر و دیگر اعضاست و به طور کامل مشابه خلقت و آفرینش الله تعالى است.

ولی در تصاویر نقاشی که جسم ندارند، علما اختلاف نظر دارند که آیا حدیث، آن‌‌ها را نیز در بر می‌گیرد یا خیر؟ برخی معتقدند: حدیث آن را نیز شامل می‌شود. برخی معتقدند شامل نمی‌شود. ولی صحیح آن است که حدیث در برگیرنده‌ی این نوع نیز هست.

زیرا مسلم حدیثی را روایت می‌کند که علی بن ابی طالب س خطاب به ابی الهیاج می‌فرماید: «أَلَا أَبْعَثُكَ عَلَى مَا بَعَثَنِي عَلَيْهِ رَسُولُ اللَّـهِ ج أَنْ لَا تَدَعَ صُورَةً إِلَّا طَمَسْتَهُ وَلَا قَبْرًا مُشْرِفًا إِلَّا سَوَّيْتَهُ». «آیا تو را برای کاری که رسول الله ج مرا فرستاد نفرستیم؛ هر تصویری را دیدی از بین ببر و هر قبر برآمد‌های را دیدی هموار کن» [۴۲۴].

در جای دیگر به جای تصویر، تمثال آمده است.«أَنْ لَا تَدَعَ تِمْثَالًا إِلَّا طَمَسْتَهَا» [۴۲۵].

وقتی پیامبر ج پرده‌ی تصویردار را مشاهده کرد ناراحت شد و از ورود به خانه امتناع کرد و فرمود: «إِنَّ أَهل هذه الصُّوَرِة يُعَذَّبُونَ، يُقَالُ: أَحْيُوا مَا خَلَقْتُمْ» [۴۲۶] . «همانا سازندگان این تصاویر عذاب می‌شوند، به آنان گفته می‌شود: آنچه را ساخته‌اید زنده کنید».

اینجا چند مسئله است:

مسئله اول: ساخت تصویر به شکل مجسمه که بدون شک حرام است.

مسئله دوم: موضوع نقاشی است که در آن اختلاف است و صحیح حرام بودن آن است.

مسئله سوم: تصویر سازی با وسایل جدید است، مانند گرفتن عکس با دوربین که دو نوع می‌باشد. یک نوع، برای ظهور و آماده شدن آن نیاز به دست آدمی است که این نوع به حرام بودن نزدیک‌تر است. زیرا انسان در آن دخالت دارد و نوعی دیگر عکس فوری است و احتیاج به دخالت انسان ندارد. نوع دوم در محرمات داخل نیست؛ زیرا در حقیقت فرد صورتگری نکرده است؛ زیرا تصویر به معنای داشتن فعالیت فیزیکی در امر تهیه عکس است. به این معنا که آن را به شکل شخصی در آورد. در حالی که در این نوع تصویر کاری صورت نگرفته بلکه فقط نور منعکس نموده و این کار را انجام داده است. بنابراین شخص نابینا نیز قادر به انجام آن می‌باشد. و می‌توان در تاریکی مطلق بدون این که انسان در آن دخالتی داشته باشد، تهیه شود.

ولی برای مردم فرق بین عکس و نگهداری عکس پوشیده است. و گمان می‌کنند که هر دو یکسانند. به همین جهت فق‌‌ها بین آن دو فرق گذاشته‌اند و گفته‌اند: تصویر و آنچه در آن تصویر است حرام است. تصویررا چیزی و استفاده از اشیای تصویردار را چیزی دیگر قرار داده‌اند.

لذا می‌گوییم: نگهداری عکس جائز نیست؛ مگر در هنگام ضرورت، یا جایی که مورد توجه قرار نگیرد. هم‌چون عکس‌‌های روی کارتن یا بطری نوشیدنی‌ها؛ زیرا عکس هدف نیست و به آن توجهی نمی‌شود. ولی آنچه به آن توجه می‌شود و خود عکس هدف است نگهداری آن جز به ضرورت جایز نیست. بنابراین آنچه را امروز مردم انجام می‌دهند همچون عکس یادگاری و نگهداری عکس برای بچه‌‌های کوچک یا عکس‌‌های یادگاری از مسافرت‌های دوستانه جایز نیست. زیرا فرشته‌‌ها به خآن‌‌های که در آن عکس است داخل نمی‌شوند.

برخی مردم می‌گویند: در این مسئله تناقض است، چگونه هنگام گرفتن عکس می‌گویید: این تصویر نیست. و بعد معتقدید نگهداری آن جز برای ضرورت روا نیست.

در جواب می‌گوییم: هیچ تناقضی وجود ندارد. زیرا الآن تصویر آماده و در دسترس است؛ اگر چه با همان دوربین تهیه شده است. پس گفته می‌شود این عکس است و نباید آن را نگهداری کرد.

دلیل عقلی: وقتی فرد رو به روی آینه قرار می‌گیرد، آن چه در آینه است عکس اوست، حال آنکه باقی نمی‌ماند. لذا تصویر خواه با دست باشد یا با دوربین در حکم این حدیث داخل است.«فرشتگان به خآن‌‌های که در آن عکس است وارد نمی‌شوند» [۴۲۷].

شیخ ابن عثیمین. کتیب (لقاء الباب المفتوح – ۲/۳۳ – ۳۸)

[۴۲۲] بخاری (۵۳۴۷) – مسلم (۲۰۸۶). [۴۲۳] بخاری (۵۳۴۷) – مسلم (۲۰۸۶). [۴۲۴] مسلم (۹۶۹). [۴۲۵] مسلم (۹۶۹). [۴۲۶] بخاری (۵۹۵۷) – مسلم (۲۱۰۷)، (۹۶). [۴۲۷] بخاری (۳۲۲۶) – مسلم (۲۱۰ ۶).