فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱۱۳] حکمت جایز بودن چند همسری

س: اسلام اجازه داده که مرد همزمان دو یا سه یا چهار زن بگیرد.. چرا این کار را جایز قرار داده است؟ شرایط و ویژگی‌های این کار چیست؟ کسانی که به جایز بودن این کار اعتراض می‌کنند چگونه باید پاسخ داده شوند؟

ج: الله تعالی به مسلمان اجازه داده که اگر توانایی رسیدگی و دادگری بین زنان را دارد از یک زن تا چهار تا بگیرد، و در کتابش این حکم را نازل فرموده و به پیامبرش محمد ج آن را وحی کرده است. می‌فرماید: ﴿وَإِنۡ خِفۡتُمۡ أَلَّا تُقۡسِطُواْ فِي ٱلۡيَتَٰمَىٰ فَٱنكِحُواْ مَا طَابَ لَكُم مِّنَ ٱلنِّسَآءِ مَثۡنَىٰ وَثُلَٰثَ وَرُبَٰعَۖ فَإِنۡ خِفۡتُمۡ أَلَّا تَعۡدِلُواْ فَوَٰحِدَةً أَوۡ مَا مَلَكَتۡ أَيۡمَٰنُكُمۡۚ ذَٰلِكَ أَدۡنَىٰٓ أَلَّا تَعُولُواْ٣﴾ [النساء: ۳]. «اگر ترسیدید که در باره‌ی (ازدواج) با دختران یتیم نتوانید انصاف کنید، با زنان دیگری که برای شما حلال‌اند و دوست دارید با دو یا سه یا چها ر زن ازدواج کنید. اگر هم می‌ترسید که نتوانید میان زنان انصاف و عدالت کنید به یک همسر یا با کنیزان خود اکتفا نمایید. این (کار یعنی اکتفاء به یک همسر، یا کنیزان) سبب می‌شود که دچار کج روی و ستم نشوید».

پس الله تعالی به مسلمان اجازه داده که با بیش از یک زن ازدواج نماید، اگر می‌خواهد دو یا سه یا چهار همسر داشته باشد، اگر اطمینان دارد که ظلم و حق کشی نمی‌کند، الله تعالی به وضعیت و حالت بندگانش آگاه است. و در قانونی که می‌گذارد حکیم است.

الله تعالی تن‌‌ها چیزی را برای بندگانش مقرر می‌دارد که به مصلحت آن‌هاست و کارشان را سامان می‌دهد. الله تعالی از کار‌هایی که می‌کند مورد پرسش و سؤال قرار نمی‌گیرد. و بندگان از کارهایشان پرسیده می‌شوند. پس باید تسلیم حکم الله تعالی شد و کار را در قوانینی که مقرر نموده به او سپرد، همان طور که ایمان داشتن به قضا و قدر الهی واجب است.

همه این‌‌ها از روی حکمت هستند خواه انسان حکمت آن را بداند خواه نداند، از آنجا که عقل انسان دارای ضعف و قصور می‌باشد، ممکن است در بسیاری از مسایل جزئی در شریعت، حکمت و فلسفه‌ی آن را نداند. وقتی ملحدین و تردید افکنان در این مورد با دانشمند مسلمان به مجادله می‌پردازند، او باید با آن‌‌ها در اصل دین و ایمان مناظره کند و بگوید که پروردگار جهان، دانا و حکیم و مهربان است، پیامبرانی امانت دار و صادق و مژده رسان و بیم دهنده فرستاده است، آنچه را که مآیه‌ی سعادت انسان و صلاح جهان هستی است به آنان وحی کرده است. پیامبران وحی و پیام الهی را واضح و آشکارا به مردم رسانده‌اند و حجت را بر بندگان اقامه کرده‌اند.

اگر آن ملحد به علم پروردگار و عدالت و مهربانی الله تعالی و صداقت پیامبران و امانتداری آنان ایمان آورد حجت بر او اقامه می‌گردد و باید قانونگذاری الهی را بپذیرد و تسلیم الله تعالی شود. خواه حکمت را در فروع و جزئیات دستور‌‌های الهی بداند یا نداند. اگر به اصول دین ایمان نیاورد بحث و مناقشه با او در جزئیات شریعت فاید‌های ندارد.

باوجود این، چند همسری حکمت‌‌هایی دارد که عبارتند از: آمار‌ها حکایت از این دارند که تعداد دخترانی که به دنیا می‌آیند از تعداد پسرانی که متولد می‌شوند بیشتر است و شمار مردانی که می‌میرند از تعداد زنانی که می‌میرند بیشتر است؛ چون مردان بیشتر در معرض عوامل و اسباب مرگ قرار دارند؛ مثلاً در جنگ‌ها شرکت می‌کنند و به مبارزه با دشمن می‌پردازند، کار‌های سختی را انجام می‌دهند. به سفر‌های دور و دراز می‌روند و دیگر چیز‌هایی از این قبیل که ممکن است انسان را در معرض خطر قرار دهد.

پس اگر چند همسری ممنوع باشد، شمار زیادی از زنان بدون شوهر باقی می‌مانند و از اشباع غریزه‌ی جنسی به صورت شرافتمندانه که براساس آن خانواده و قبیله و ملت‌‌ها تشکیل می‌شوند، محروم می‌مانند. بسیاری از زنان در دام هوسبازان می‌افتند و بازیچه‌ی آن‌‌ها قرار می‌گیرند و حرمت‌ها هتک می‌شوند و نسل کم می‌شود. فرزندان بی‌پدر و مادر زیاد می‌شوند و خانواده‌‌ها از هم می‌پاشند. فساد جامعه را فرا می‌گیرد و بلا گریبانگیر همه می‌شود. به دنبال آن بیماری‌‌های مهلکی همچون سفلیس و سوزاک رواج می‌یابند.

از جمله حکمت‌‌های چند همسری یکی این است که چند همسری سبب کثرت نسل و فرزندان می‌شود. این کار تعداد افراد امت را بیشتر می‌کند. به قدرت آن می‌افزاید. عمران و آبادانی زمین و سختی‌‌های زندگی با همکاری یکدیگر آسان می‌شود. شریعت اسلامی‌به ازدواج تشویق نموده تا پاکدامنی و کثرت نسل و صیانت آبرو و بقای انسان تحقق یابد.

از جمله حکمت‌‌های تعدد ازدواج و چند همسری این است که سنت تکوینی الهی بر آن است که زنان حیض و حامله می‌شوند، زایمان می‌کنند تا مدتی خون نفاس ادامه دارد، اگر شوهر بیش از یک زن داشته باشد، وقتی یکی از زنهایش در یکی از حالت‌‌های طبیعی مذکور قرار بگیرد، در کنار دیگری می‌تواند پاکدامنی خود را حفظ نماید و زن دیگر او را کمک می‌کند تا او خودش را کنترل نماید و شیطان او را گول نزند هوا‌ها و امیال بر او غالب نشوند.

یکی دیگر از حکمت‌‌های چند همسری این است که شاید زن نازا باشد و شوهرش او را دوست داشته باشد اما علاقه مند است که ازدواجی دیگر کند تا صاحب فرزند شود و داشتن نسل و فرزند امری است که الله تعالی آن را دوست دارد و سبب آبادانی زمین و قدرت گرفتن امت می‌شود. از این رو شریعت چند همسری را مباح و جایز قرار داده است. او می‌تواند زن دیگری بگیرد، شاید الله تعالی به او فرزندانی بدهد که مآیه‌ی خوشبختی زندگی او شوند... و حکمت‌‌هایی دیگر که در تعدد زوجات نهفته است.

کوتاه سخن این که چنان که گذشت چند همسری را الله تعالى که حکیم و حمید و رحیم می‌باشد، مشروع و جایز نموده است. الله تعالی که انسان را آفریده، نیاز‌های او را بهتر می‌داند و او تعالى ذاتی است باریک بین و آگاه. از هر آنچه انجام می‌دهد پرسیده نمی‌شود و انسان‌‌ها در مورد کارهایشان بازخواست می‌شوند. پس بنده باید جایگاه پروردگارش را بداند و به کمبود علم و آگاهی خود اعتراف کند و آن چه را نمی‌داند به دانای اسرار آسمآن‌‌ها و زمین واگذارد و دستورات الله را انجام دهد.

وبالله التوفیق و صلی الله علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم

فتاوای انجمن دائم پژوهش‌‌های علمی و افتا (۱۹/۱۷۵-۱۷۸)