فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۲] زیاد سوگند خوردن به راست و دروغ

س: خویشاوندی دارم که به راست و دروغ زیاد قسم می‌خورد....حکم آن چیست؟

ج: او را نصیحت می‌کنیم و به او می‌گوییم، شایسته است زیاد قسم نخوری حتی اگر راست گفته باشی، چون خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَٱحۡفَظُوٓاْ أَيۡمَٰنَكُمۡ﴾ [المائدة: ۸۹]. «و سوگندهای خود را حفظ کنید»

پیامبر ج می‌فرماید: «ثَلَاثَةٌ لَا يُكَلِّمُهُمْ اللَّـهُ، وَلَا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ يَوْمَ الْـقِيَامَةِ، وَلَا يُزَكِّيهِمْ، وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ:أُشميطٌ زانٍ، وعائِلٌ مستكبِر، ورجل جعل الله بضاعَتَهُ: لا يشتري إلا بيمِينِه ولا يبيعُ إلا بيمينه» [۱۴۴۱]. «سه نفر هستند که خداوند در روز قیامت با آن‌‌ها سخن نمی‌گوید و به آن‌‌ها نگاه نمی‌کند و آنان را پاکیزه نمی‌گرداند و عذاب دردناکی دارند: پیرمرد زناکار، فقیر متکبر و کسی که کالایش جز با سوگند، خرید و فروش نمی‌شود».

عرب‌‌ها کسی را که کم سوگند می‌خورد، می‌ستودند چنان که شاعر می‌گوید:

قلیل الألایا حافظ لیمینه
إذا صَدَرتْ منهُ الألِیَّةُ برَّت [۱۴۴۲]

«کم سوگند می‌خورد و سوگند خود را نمی‌شکند و هرگاه سوگند بخورد آن کار را انجام می‌دهد».

پس بنابراین مؤمن باید کمتر سوگند بخورد. حتی اگر راستگو باشد؛ چون زیاد سوگند خوردن ممکن است باعث شود تا او به دروغ سوگندی بخورد.

معلوم است که دروغ حرام است و هرگاه دروغ همراه قسم خورده شود حرمت آن سخت تر و بیشتر است، اما اگر ضرورت و مصلحت ایجاب می‌کرد تا فرد به دروغ سوگندی بخورد اشکالی ندارد، چون ام کلثوم بنت عقبة بن أبی معیط ل روایت می‌کند که پیامبر ج فرمود: «لَيْسَ الْـكَذَّابُ الَّذِي يُصْلِحُ بَيْنَ النَّاسِ؛ فَيَقُولُ خَيْرًا أويَنْمِي خَيْرًا». «کسی که میان مردم آشتی برقرار می‌نماید و سخن خیر می‌گوید و خیر نقل می‌دهد، دروغگو نیست».

ام کلثوم ل می‌گوید: «وَلَمْ أَسْمَعْ يُرَخَّصُ فِي شَيْءٍ مِمَّا يَقُولُ النَّاسُ كَذِبٌ إِلَّا فِي ثَلَاثٍ: الْـحَرْبُ، وَالْـإِصْلَاحُ بَيْنَ النَّاسِ، وَحَدِيثُ الرَّجُلِ امْرَأَتَهُ وَحَدِيثُ الْـمَرْأَةِ زَوْجَهَا». «از پیامبر ج نشنیدم که دروغ را اجازه بدهد؛ مگر در سه چیز: جنگ، ایجاد صلح و آشتی بین مردم، حرف شوهر به زنش و حرف زن به شوهرش» [۱۴۴۳].

پس اگر برای آشتی برقرار کردن بین مردم به کسی گفت: سوگند به خدا آن‌‌ها صلح را دوست دارند و می‌خواهند متحد شوند، و می‌خواهند چنین و چنان شود، و سپس نزد گروه دیگر آمده و به آن‌‌ها همین را گفت و منظورش خیر و صلاح بود اشکالی ندارد.

همچنین اگر انسانی را دیدید که می‌خواهد فردی را از روی ستم به قتل برساند یا غیر از قتل، ستم دیگری بر او روا دارد و او برای آنکه مظلوم را نجات دهد گفت: سوگند به خدا این برادر من است، و می‌دانست که اگر بگوید برادرم است با این کار او را از ظلم نجات می‌دهد.

منظور این است که در اصل، سوگند‌‌های دروغین حرام‌اند و از آن نهی شده است؛ مگر مصلحت بزرگتری از دروغ در نظر داشته باشند. مانند سه موردی که در حدیث آمده است.

شیخ ابن باز – مجلة الدعوة. ش.۴۰ ص۱۶۳، ۱۶۶

[۱۴۴۱] الطبرانی فی «الکبیر» (۶۱۱۱)،وفی «الأوسط» (۵۵۷۷)وفی «الصغیر» (۸۲۱)باختلاف یسیر.قال الهیشی فی «المجمع» (۴/۷۸):«رجاله رجال الصحیح ». [۱۴۴۲] گویند: شاعر کثیر عزة (ت ۱۰۵.ه) می‌باشد. [۱۴۴۳] بخاری ۲۶۹۲ومسلم ۲۶۰۵.