[۲] برخی از احکام وصیت
س: حکم شرعی در مورد وصیت چیست؟ متن وصیت نامه چگونه باشد؟ وصیت باید در چه مواردی باشد؟
ج: کسی که میخواهد در مواردی، از جمله امور مالی وصیت کند باید قبل از فرا رسیدن موت بر آن وصیت کند، بر وصیت نامه شاهد بگیرد و آن را قانونی کند. وصیت بر دو نوع است:
۱- وصیت واجب.
۲- وصیت مستحب.
اوّل: وصیت واجب
وصیت به آنچه که بدهکار است و آنچه که طلبکار است و وصیت به امانات که نزد او گذاشته شده‌اند.
وصیت به معاملاتی که نیمه کاره مانده‌اند و تعیین مبالغ و قیمت ها؛ وصیت به این امور واجب است تا حقی از فردی ضایع نشود و ذمه‌ی خودش فارغ شود و وارثانش بعد از مرگ او با هم درگیر نشوند؛ رسول الله ج می‌فرماید: «مَا حَقُّ امْرِئٍ مُسْلِمٍ لَهُ شَيْءٌ يُوصِي فِيهِ، يَبِيتُ لَيْلَتَيْنِ إِلَّا وَوَصِيَّتُهُ مَكْتُوبَةٌ عِنْدَهُ» [۱۲۷۶]. «برای مسلمانی که مالی دارد و باید درباره آن وصیت کند، جایز نیست که دوشب بر او بگذرد بدون اینکه وصیتش را نوشته باشد».
دوّم: وصیت مستحب.
وصیت مستحب مربوط به اموری است که شخص میخواهد خیرات و صدقات نفلی انجام دهد مانند وصیت به ثلث مال یا کمتر از آن برای یکی از خویشاوندان و یا دیگران و یا وصیت می‌کند که مقداری از مال و ثروت او را به فقرا و مساکین بدهند و یا در کار‌های خیر و عام المنفعه خرج کنند. مانند: بنای مساجد و...
رسول الله ج می‌فرماید: «إِنَّ اللَّـهَ عَزَّ وَجَلَّ أَعْطَاكُمْ عِنْدَ وَفَاتِكُمْ ثُلُثَ أَمْوَالِكُمْ زِيَادَةً فِي أَعْمَالِكُمْ» [۱۲۷۷]. «پروردگار، هنگام وفات شما در مورد یک سوم اموالتان به شما اختیار داده است تا از این طریق اعمال خیر شما بیشتر شود».
هیثمی در مجمع الزوائد [۱۲۷۸] گوید: «رواه الطبرانی [۱۲۷۹] و اسناد حسن» و أخرج امام احمد فی مسنده [۱۲۸۰] نحوه عن ابی الدرداء.
سعد بن ابی وقاص س گوید: من در مکه بودم، پیامبر ج به دیدنم آمد و در حالی که او دوست نداشت در سرزمینی بمیرد که از آن هجرت نموده است، پیامبر ج فرمود: «يَرْحَمُ اللَّـهُ ابْنَ عَفْرَاءَ» [الله تعالی ابن عفراء را مورد رحمت خویش قرار دهد، ] گفتم: یا رسول الله! آیا می‌توانم تمام مالم را وصیت کنم؟ پیامبر ج فرمود: خیر، گفتم: نصف چطور؟ گفت: خیر، گفتم: یک سوم چطور؟ رسول الله ج فرمود: «الثُّلُثُ، وَالثُّلُثُ كَثِيرٌ، إِنَّكَ أَنْ تَدَعَ وَرَثَتَكَ أَغْنِيَاءَ، خَيْرٌ مِنْ أَنْ تَدَعَهُمْ عَالَةً، يَتَكَفَّفُونَ النَّاسَ فِى أَيْدِيهِمْ». «بله می‌توانید به یک سوم مالتان وصیت کنید در حالی که یک سوم بسیار است، اگر تو ورثه خود را در حالی وداع نمایی که اغنیا باشند بهتر از آن است که آن‌‌ها را در حالی وداع کنی که فقیر و بینوا باشند و بر اثر فقر و بینوایی به‌سوی مردم دست دراز کنند و سوال کنند»، لفظ این حدیث در بخاری است.
در بخاری در جایی دیگر با این الفاظ روایت شده است، سعد ابن ابی وقاص س گوید: به رسول الله ج عرض نمودم، یا رسول الله می‌خواهم وصیت کنم؛ در حالی که دختری دارم، گفتم: یا رسول الله! آیا به نصف مالم وصیت کنم؟ رسول الله ج فرمودند: «النِّصْف كَثِير». «نصف زیاد است»، گفتم: آیا یک سوم مالم را وصیت کنم؟ پیامبر ج فرمود: «الثُّلُثُ، وَالثُّلُثُ كَثِيرٌ، أَوْ كَبِيرٌ». «بله به یک سوم وصیت کن در حالی که یک سوم بسیار است؛ یا فرمود: یک سوم زیاد است» سعد بن ابی وقاص س می‌فرماید: مردم به یک سوم مال خود وصیت می‌نمودند و رسول الله ج به آن‌‌ها اجازه می‌داد.
و بالله التوفیق، وصلی الله علی نبینا محمد وآله و صحبه وسلم
فتاوی انجمن دایمی مباحث علمی و افتا (۱۶/۲۶۶، ۲۶۳)
[۱۲۷۶] بخاری (۲۷۳۸) مسلم (۱۶۲۷). [۱۲۷۷] مجمع الزوائد (۴/۲۱۲). [۱۲۷۸] «مجمع الزوائد» (۴/۲۱۲). [۱۲۷۹] در « المعجم الکبیر» ۴/۱۹۸ (۴۱۲۹) ابن ماجه (۲۷۰۹) «السنن الکبری» بیهقی (۱۲۳۵۱) از حدیث ابوهریره س و آخرجه بنحوه من حدیث معاذ بن جبل س: الطبرانی فی «الکبیر» ۲۰/۵۴ (۹۴) و الدار القطنی فی «سننه» ۴/۱۵۰ (۳) و حسَّن الألبانی حدیث أبی هریره س کما فی «صحیح سنن ابن ماجه» (۲۱۹۰). [۱۲۸۰] أحمد (۶/۴۴۱) و نیز در «مسند الشامیین» (۱۴۸۴).