فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۶۵] حکم سرود‌های اسلامی

س: ما حرمت ترانه‌‌های معروف به شکل فعلی را می‌دانیم، چون این ترانه‌‌ها آمیخته با سخنان زشت و یاوه و همراه با مستی و حرف‌‌های بی‌فایده هستند. ما جوانان اسلام که خداوند دلهایشان را به حق روشن گردانیده باید جایگزینی برای ترانه و موسیقی داشته باشیم، ما سرود‌‌های اسلامی که شور انگیز و حماسه آفرین هستند و دیگر انواع سرود‌‌ها را انتخاب کرده ایم. این سرود‌‌ها عبارتند از اشعاری که دعوتگران مسلمان آن را سروده‌اند. خوانندگان این سرود‌ها را با صدای خوش و زیبا می‌خوانند، مانند قصیده «اخی» از سید قطب /.

حکم در مورد سرود‌های شور انگیز اسلامی که فقط در آن کلمات حماسی و شور آفرین قرار دارد، که دعوتگران به اسلام در عصر حاضر و در گذشته سروده‌اند، و در این سرود‌‌ها سخنان راستینی هست که اسلام را بیان می‌کند و به آن دعوت می‌دهد، چیست؟ از آنجا که همراه با این سرود‌ها صدای دف هست آیا گوش کشیدن به آن جایز است؟ تا جایی که من براساس دانش محدود خود می‌دانم پیامبرج به طبل زدن در شب عروسی اجازه داده است، و دف آسان ترین و پائین ترین آلات موسیقی است و زدن بر آن مانند زدن و کوفتن بر هر چیزی است. لطفاً مرا راهنمایی کنید.

ج: کمیته‌ی افتا به این پرسش اینگونه جواب داد: در این که گفت‌های ترانه‌‌ها با وضعیت فعلی حرامند چون حاوی سخنانی زشت و پوچ و بی‌فایده هستند؛ راست گفته ای، بلکه این ترانه‌‌ها مشتمل بر مطالب بیهوده می‌باشند که موجب تحریک امیال نفس و غریزه جنسی و فساد و بی‌حالی و شکستگی شنونده می‌باشند.

شما می‌توانید به جای آن از سرود‌‌های اسلامی که مشتمل بر حکمت و موعظه و درس‌‌های عبرت آموز که حماسه و شور دینی را تحریک می‌کنند، و شخص را از شرّ و بدی و انگیزه‌‌های سوء متنفر نمایند، استفاده کنید تا شنونده و خواننده به‌سوی طاعت الهی تشویق شوند و از معصیت و نا فرمانی خدا و تعدّی از حدود الهی متنفّر شوند و در چهار چوب شریعت و جهاد در راه خدا باقی بمانند.

اما این سرود‌ها را نباید به صورت ورد برای خود قرار دهد و به آن پایبند شود و عاداتی قرار دهد که همواره آن را ادامه دهد؛ بلکه هر از چند گاهی به هنگام مناسبت‌‌های همچون عروسی‌‌ها و سفر به جهاد و غیره و به هنگام ضعف، جهت تحریک و تشویق خود و دیگران به کار خیر، و به وقت تمایلِ نفس به انجام شرّ برای کنترل و متنفر کردن آن از شرّ، به آن گوش دهد.

بهتر است که همواره برای خود مقرر نماید که بخشی از قرآن را تلاوت نماید و وردی از اذکار ثابت نبوی برای خودش مقرر دارد. چون این بهتر است و در پاکیزه کردن نفس و برای شرح صدر و آرامش قلب مؤثر است.

الله تعالی می‌فرماید: ﴿ٱللَّهُ نَزَّلَ أَحۡسَنَ ٱلۡحَدِيثِ كِتَٰبٗا مُّتَشَٰبِهٗا مَّثَانِيَ تَقۡشَعِرُّ مِنۡهُ جُلُودُ ٱلَّذِينَ يَخۡشَوۡنَ رَبَّهُمۡ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمۡ وَقُلُوبُهُمۡ إِلَىٰ ذِكۡرِ ٱللَّهِۚ ذَٰلِكَ هُدَى ٱللَّهِ يَهۡدِي بِهِۦ مَن يَشَآءُۚ وَمَن يُضۡلِلِ ٱللَّهُ فَمَا لَهُۥ مِنۡ هَادٍ٢٣﴾ [الزمر: ۲۳]. »الله تعالی بهترین سخن را (به نام قرآن) فروفرستاده است کتابی را که همگون و مکرر است، (از شنیدن آیات) آن لرزه بر اندام کسانی می‌افتد که از پروردگار خود می‌ترسند و از آن پس پوست‌هایشان و دلهایشان آماده‌ی پذیرش قرآن خدا می‌گردد این رهنمود الهی است و الله تعالی هرکه را بخواهد در پرتو آن راهیاب می‌سازد، و الله تعالی هر که را گمراه سازد، اصلاً راهنما و راهبری نخواهد داشت».

الله تعالی می‌فرماید: ﴿ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَتَطۡمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكۡرِ ٱللَّهِۗ أَلَا بِذِكۡرِ ٱللَّهِ تَطۡمَئِنُّ ٱلۡقُلُوبُ٢٨ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ طُوبَىٰ لَهُمۡ وَحُسۡنُ مَ‍َٔابٖ٢٩﴾ [الرعد:۲۸ – ۲۹]. «آن کسانی که ایمان می‌آورند و دلهایشان با یاد الله سکون و آرامش پیدا می‌کند. هان! دلها با یاد خدا آرام می‌گیرند. آن کسانی که ایمان می‌آورند و کارهای شایسته می‌کنند، خوشا به حال ایشان وچه جایگاه زیبائی دارند!».

عادت صحابه اینگونه بود که به قرآن و سنت توجه داشتند و آن را حفظ می‌کردند و می‌خواندند و به آن عمل می‌کردند، و با وجود این اشعاری را در جا‌هایی همچون کندن خندق و ساختن مسجد و در حرکت به جهاد و دیگر مناسبت‌‌هایی و زمانی که بیحالی به آن‌‌ها دست می‌داد، می‌خواندند؛ اما این سرود‌ها و اشعار را شعار همیشگی خود قرار نمی‌دادند و همواره بدان روی نمی‌آوردند؛ بلکه برای راحت کردن خود و تحریک احساساتشان هر از چند گاهی آن را می‌خواندند. اما استفاده از طبل و امثال آن از آلات موسیقی با این سرود‌ها جایز نیست؛ چون پیامبر و اصحابش این کار را نکرده‌اند. و الله الهادی إلی سواء السبیل.

و صلی الله علی نبینا محمد و علی آله و صحبه و سلم

کمیته دایم – فتاوی اسلامیة (۴/۵۳۲-۵۳۴).