فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۲۷] تکبیر تحریمه بر مسبوق واجب است

س: مقتدی امام را در حال رکوع در می‌یابد باید تکبیر تحریمه گفته و بلافاصله به رکوع برود و در چنین حالتی تکبیر رکوع برایش سنت می‌شود نه واجب، لیکن افضل این است که برای رکوع نیز تکبیر بگوید و در صورت ترک آن اشکالی در نمازش پیدا نمی‌شود. این شخص در چنین حالتی دارای یکی از حالات ذیل می‌شود:

حالت اول: یقین داشته باشد که قبل از برخاستن امام از رکوع به رکوع رسیده است، در چنین صورتی به آن رکعت رسیده و خواندن سوره‌ی فاتحه از او ساقط می‌گردد.

حالت دوم: یقین داشته باشد که قبل از آن که او به رکوع برسد امام از رکوع برخاسته است. در چنین صورتی رکوع از او فوت شده و قضای (اتمام) آن بر او لازم می‌شود.

حالت سوم: دچار تردید و شک باشد که آیا امام را در حال رکوع درک نموده یا این‌که قبل از رفتن به رکوع امام سرش را از رکوع برداشته است؟ در چنین حالتی غالب گمانش را معیار قرار دهد، چنانچه غالب گمانش این باشد که امام را در حال رکوع درک نموده، پس رکعت مذکور برایش محسوب می‌شود، ولی اگر بیشترین گمانش این باشد که به رکوع نرسیده است، پس این رکعت از او فوت شده و قضای آن بر او لازم است. در این حالت اگر چیزی از نماز فوت شده است سجده‌ی سهو بعد از سلام لازم است و اگر چیزی از نماز فوت نشده سجده‌ی سهو لازم نیست، به این صورت که رکعت مشکوک رکعت اول باشد و به ظن غالب، او به رکوع رسیده است، در این حالت سجده‌ی سهو از او ساقط می‌گردد: چون نمازش با نماز امام مرتبط است و زمانی که چیزی از نماز مقتدی فوت نشود امام ضامن سجده‌ی سهو او می‌شود.

در اینجا نیز حالت دیگری نیز وجود دارد و آن حالت مساوی بود گمان بین رسیدن و نرسیدن (حالت پنجاه پنجاه) است؛ در این حالت بر جانب یقین یعنی نرسیدن بنا کند؛ زیرا اصل نرسیدن است و این رکعت از او فوت شده محسوب می‌شود و قبل از سلام سجده‌ی سهو کند.

در اینجا مسئله‌ی دیگری وجود دارد که دوست دارم در این مناسبت به آن بپردازم، و آن این‌که بسیاری از مردم هنگامی که به مسجد داخل می‌شوند و امام را در حال رکوع می‌بینند شروع به سرفه کردن می‌کنند و یا جملاتی مانند (ان الله مع الصابرین) زبان می‌آورند و پاهایشان را به زمین می‌کوبند تا از این طریق امام را متوجه ساخته و امام را در حال رکوع نگه دارند، همه‌ی این کار‌ها خلاف سنت است و ایجاد تشویش بر امام و مقتدی‌‌ها است. عد‌های از مردم که امام را در حال رکوع می‌بینند شتابان خود را به رکوع می‌رسانند، حال آن که پیامبر اکرم ج از این عمل نهی کرده و فرموده است: «اذا سَمِعْتُمْ الإقَامَةَ فَامْشُوْا إليَ الصَّلاَةِ وعَلَيْكُمُ السّكِيْنَةُ وَالْـوَقَارُ، وَلاَ تُسْرِعُوا، فَمَا أدركْتُمْ فَصَلُّوا، وَمَا فَاتَكُمْ فَأتِمُّوا» [۷۰۵]. «هرگاه اقامه‌ی نماز را شنیدید با آرامش و متانت به‌سوی نماز حرکت کنید و با حالت شتاب به‌سوی آن نروید، هر مقدار که با امام رسیدید، آن مقدار را با امام بخوانید و بعد از سلام امام؛ باقی مانده‌ی نماز را تکمیل کنید».

شیخ ابن عثیمین – مجموع فتاوی و رسایل (۱۳/۶۷)

[۷۰۵] بخاری (۶۳۶، ۹۰۸)، مسلم (۶۰۲).