فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۹۵] ‌حکم اعتقاد به این‌ که‌ الله‌ در‌‌ همه جا هست

در یکی از برنامه‌های رادیویی گفته‌اند: که بچ‌های از پدرش درباره‌ی الله سوال کرد، پدر در جواب گفت: الله در همه جا است! حکم شریعت درباره‌ی چنین پاسخی چیست؟

این پاسخ باطل است و از باور‌ها و اعتقادات مبتدعان، جهمیان و معتزلیان و پیروانشان است. عقیده‌ی صحیح، عقیده‌ی اهل سنت و جماعت است که با ادله‌ی قرآن و سنت و اجماع سلف معتقدند که الله در آسمان، بالای عرش و بالاتر از تمام مخلوقات است و علم او تعالی در همه جا هست. الله تعالى می‌فرماید: ﴿إِنَّ رَبَّكُمُ ٱللَّهُ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٖ ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰ عَلَى ٱلۡعَرۡشِ﴾ [الأعراف: ۵۴]. «پروردگار شما، آن الله است که آسمآن‌ها و زمین را در شش روز آفرید، سپس روی عرش قرار گرفت..»..

علاوه براین آیه، الله در شش آیه‌ی دیگر نیز در قرآن این موضوع را تکرار کرده است. «استوا» از دیدگاه اهل سنت یعنی: علو (بالا بودن) و ارتفاع (در بالا قرار گرفتن)روی عرش به همان صورت است که شایسته‌ی جلال او تعالی است، بجز الله، کسی از کیفیت آن خبر ندارد.

امام مالک / در پاسخ سؤالی در این مورد می‌گوید: استوا معلوم است، کیفیت آن مجهول و نامشخص است، ایمان به آن واجب می‌باشد و سؤال از آن بدعت است [۱۸۶].

منظور این است که سوال از کیفیت «استوا» بدعت است. و به همین معنا قولی از استادِ امام مالک ربیعة بن أبی‌عبدالرحمن نقل شده است و از ام‌سلمه نیز روایت شده است. عقیده‌ی تمام اهل‌سنت اعم از صحابه ش و پیشوایان و ائمه‌ی پس از آن‌‌ها همین است. و الله تعالى در آیات دیگر خبرداده است که در آسمان و بالاست.

و می‌فرماید: ﴿فَٱلۡحُكۡمُ لِلَّهِ ٱلۡعَلِيِّ ٱلۡكَبِيرِ﴾ [المؤمن: ۱۲].‌ «...پس حکم داوری ازآن الله است که العلیّ [بسیار بالا] وکبیر است».

و می‌فرماید: ﴿إِلَيۡهِ يَصۡعَدُ ٱلۡكَلِمُ ٱلطَّيِّبُ وَٱلۡعَمَلُ ٱلصَّٰلِحُ يَرۡفَعُهُ﴾ [فاطر: ۱۰]. «سخنان پاکیزه به‌سوی او بالا می‌رود و عمل صالح، آن را بالا می‌برد».

و می‌فرماید: ﴿وَلَا يَ‍ُٔودُهُۥ حِفۡظُهُمَاۚ وَهُوَ ٱلۡعَلِيُّ ٱلۡعَظِيمُ﴾ [البقرة: ۲۵۵]. «و حفظ و نگهداشت آن‌ها او راخسته نمی‌کندو (بر او دشوار نیست)، و او علی و عظیم است».

و می‌فرماید: ﴿أَمۡ أَمِنتُم مَّن فِي ٱلسَّمَآءِ أَن يُرۡسِلَ عَلَيۡكُمۡ حَاصِبٗاۖ فَسَتَعۡلَمُونَ كَيۡفَ نَذِيرِ١٧ وَلَقَدۡ كَذَّبَ ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِهِمۡ فَكَيۡفَ كَانَ نَكِيرِ١٨﴾ [الملک ۱۷ – ۱۸]. «آیا از کسی که در آسمان است ایمن شده‌اید که شما را به زمین فرود برد، پس به ناگاه زمین بلرزد؟ یا از آن کسی که در آسمان‌ است ایمن شده‌اید که بر سر شما تند بادی سنگ‌بار فرو فرستد؟ و زود است که بدانید بیم دادن من چگونه است».

این با بیان آیات استوا، سازگار است؛ به این ترتیب روشن شد‌که عقیده‌ی مبتدعانی که می‌گویند: الله در همه جا‌هست! از زشت‌ترین باطل‌هاست. و این عقیده‌ی ‌حلولیان (کسانی که معقدند‌ الله در اشیا‌ حلول می‌کند) مبتدع وگمراه است و این کفر، گمراهی و تکذیب الله و پیامبر ج است. که در احادیث صحیح می‌فرماید: (الله در آسمآن‌‌ها است و از جمله می‌فرماید: «أَلَا تَأْمَنُونِي وَأَنَا أَمِينُ مَنْ فِي السَّمَاءِ»؟!: «آیا مرا امانتدار نمی‌دانید؟! حال آن که من ‌امین آن‌‌ ذات هستم که در آسمآن‌هاست‌» [۱۸۷]. و نیز احادیث ‌إسرا و معراج.... بیانگر همین حقیقت است.

ابن باز-مجلة الدعوة ش (۱۲۸۸)

[۱۸۶] مجموع الفتاوی ابن تیمیه (۳/۲۵ ۵۸ ۶۷). [۱۸۷] بخاری (۴۳۵۱) و مسلم (۱۰۶۴)- (۱۴۴).